Ποιές είναι οι μορφές της ενδοοικογενειακής βίας;

Η ενδοοικογενειακή βία ορίζεται ως η τέλεση αξιόποινης πράξης σε βάρος μέλους της οικογένειας. Χαρακτηρίζεται από συνεχείς και επαναλαμβανόμενες επιθετικές πράξεις που βλάπτουν, χειραγωγούν ή ελέγχουν το θύμα (Νόμος 3500, 2006). Οποιαδήποτε ενέργεια ή συμπεριφορά ενός ατόμου, η οποία μπορεί να τραυματίσει σοβαρά άλλα μέλη της οικογένειας του, αποτελεί πράξη ενδοοικογενειακής βίας (Χατζηφωτίου, 2005). Παρουσιάζεται ως ένα συνεχές ελέγχου και καταχρηστικής συμπεριφοράς που μπορεί να χειροτερεύσει με την πάροδο του χρόνου (Birch, Green & Keeling, 2004).

Η ενδοοικογενειακή βία περιλαμβάνει αρκετές διαφορετικές διαστάσεις, με τις κυριότερες εκφάνσεις της να είναι η βία μεταξύ συζύγων ή συντρόφων, οι επιθέσεις εφήβων προς τους γονείς και η κακοποίηση ανηλίκων ή ηλικιωμένων μελών της οικογένειας (Νόμος 3500, 2006). Είναι μια ευρέως αναγνωρισμένη έννοια, η οποία διαρκώς αναδιαμορφώνεται, καθώς, συνεχώς γίνονται γνωστά νέα στοιχεία για τα αίτια και τα αποτελέσματα της (Χατζηφωτίου, 2005). Τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, στην πλειοψηφία τους, είναι παιδιά και γυναίκες, χωρίς, όμως, αυτό να συνεπάγεται ότι δεν υπάρχουν και άνδρες που κακοποιούνται (Wallance, 2002).

Μορφές ενδοοικογενειακής βίας

Η ενδοοικογενειακή βία λαμβάνει διάφορες μορφές, από την πιο εμφανή έως τις πιο λεπτές (WHO, 2005). Μπορεί να περιλαμβάνει σωματική, σεξουαλική, συναισθηματική ή οικονομική κακοποίηση (Keeling, Birch & Green, 2004). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει υιοθετήσει τους ακόλουθους ορισμούς για την σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, με στόχο να συμβάλλει στην έρευνα και τον προγραμματισμό, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στην αναγνωρισιμότητα αυτών των πράξεων (WHO, 2005):

• Σωματική κακοποίηση έχουμε όταν προκαλείται στο θύμα σωματική βλάβη άμεσα, με ξυλοδαρμό, πνιγμό, κάψιμο και αιχμηρά αντικείμενα είτε πρόκληση βλάβης της σωματικής ή της ψυχικής υγείας με παραμέληση, όπως η παράλειψη διατροφής και η απαγόρευση πρόσβασης σε υπηρεσίες ή με αυθαίρετες βλαπτικές ενέργειες, όπως η χορήγηση υψηλών δόσεων κατευναστικών σε παιδιά
  ή ηλικιωμένους ή η απειλή με όπλο. Ουσιαστικά, κάθε προσπάθεια διατάραξης της ανατομίας του σώματος και κάθε κατάσταση η οποία είναι αποτέλεσμα αρνητικής επίδρασης ενός εξωτερικού συμβάντος ή αποτέλεσμα στέρησης ενός απαραίτητου, για την επιβίωση, παράγοντα, αποτελεί σωματική κακοποίηση (Αδαμίδης, 1995; Χατζηφωτίου, 2005).
• Η σεξουαλική κακοποίηση περιλαμβάνει την επιβολή, τον εξαναγκασμό σε συνουσία, τον εξαναγκασμό σε εξευτελιστικές ή ταπεινωτικές πράξεις, την ύπαρξη σεξουαλικής επαφής λόγω του φόβου του θύματος για το τι θα του συμβεί, τις αιμομικτικές σχέσεις με ανηλίκους καθώς και τον εξαναγκασμό σε πορνεία. Αν και συμβαίνει από τα πανάρχαια χρόνια και αφορά όλες τις κοινωνίες, παραμένει δύσκολα αντιληπτή. Επίσης, τα περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης που αποκαλύπτονται είναι ελάχιστα σε σχέση με τις πραγματικές διαστάσεις του φαινομένου (Χατζηφωτίου, 2005).
• Η συναισθηματική κακοποίηση περιλαμβάνει την συστηματική υποβάθμιση του θύματος, την άδικη μεταχείριση του και το σύνολο των απειλών που δέχεται. Φαίνεται να είναι η πιο συχνή και ιδιαίτερη μορφή κακοποίησης, καθώς, είναι η πιο δύσκολα αναγνωρίσιμη και η πιο κοινωνικά αποδεκτή. Αν και αναγνωρίζεται ως ένα σοβαρό πρόβλημα, η συναισθηματική κακοποίηση δεν έχει ακόμη έναν ευρέως αποδεκτό ορισμό αλλά περιλαμβάνει όλες τις πράξεις υποτίμησης, εκμετάλλευσης, επίδειξης ισχύος και εκβιασμού. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως σταδιακή διάλυση της ανθρώπινης υπόστασης, καθώς, καταστρέφοντας την ψυχή του θύματος, επηρεάζεται η αίσθηση του για τον εαυτό του και τον κόσμο που το περιβάλλει (Χατζηφωτίου, 2005).
• Με τον όρο οικονομική κακοποίηση αναφερόμαστε στην απόλυτη οικονομική εξάρτηση από το δράστη. Αυτό μπορεί να συμβεί με δύο τρόπους: είτε το θύμα παγιδεύεται στην σχέση επειδή φοβάται ότι θα μείνει χωρίς χρήματα είτε ο θύτης, μέσω των οικονομικών, ασκεί πλήρη έλεγχο στο θύμα, καθώς δεν του επιτρέπει να έχει τα δικά του λεφτά και τους δικούς του πόρους. Έτσι, η οικονομική αποστέρηση μπορεί να λειτουργήσει ως όπλο καταναγκασμού και χειραφέτησης (Walker, 1989).
  Οι παραπάνω μορφές βίας συνδέονται στενά μεταξύ τους καθώς οι επαναλαμβανόμενη σωματική και σεξουαλική κακοποίηση έχει σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις και, από την άλλη, η συναισθηματική κακοποίηση οδηγεί σε σωματική φθορά. Επίσης, μια μορφή κακοποίησης δεν εμφανίζεται ανεξάρτητα αλλά εκδηλώνεται σε συνδυασμό με κάποια άλλη μορφή βίας και δεν περιορίζεται σε ένα μόνο επεισόδιο αλλά διαρκεί πολλά χρόνια (Χατζηφωτίου, 2005).