Διάσπαση προσοχής

Η προσοχή αποτελεί κεντρικό ζήτημα στην επιστήμη της ψυχολογίας, καθώς επηρεάζει πώς αντιλαμβανόμαστε και επεξεργαζόμαστε τα ερεθίσματα από το περιβάλλον μας. Μέσα από διάφορες θεωρίες και πειραματικά έργα, οι ψυχολόγοι προσπάθησαν να κατανοήσουν τις διαδικασίες που καθορίζουν πώς η προσοχή μας εστιάζεται σε συγκεκριμένα αντικείμενα και αγνοεί άλλα.

Επιλεκτική προσοχή και τύφλωση απροσεξίας

Η επιλεκτική προσοχή αναφέρεται στην ικανότητα να εστιάζουμε σε συγκεκριμένα ερεθίσματα ενώ αγνοούμε άλλα. Το πείραμα του “Αόρατου Γορίλα” από τους Simons και Chabris (1999) αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τύφλωσης απροσεξίας, κατά το οποίο οι συμμετέχοντες που παρακολουθούσαν μια συγκεκριμένη δραστηριότητα απέτυχαν να παρατηρήσουν έναν γορίλα που περνούσε μέσα από το σκηνικό. Η τύφλωση απροσεξίας προκύπτει όταν ένα άτομο επικεντρώνεται τόσο πολύ σε ένα συγκεκριμένο έργο, που αποτυγχάνει να αντιληφθεί ένα απροσδόκητο ερέθισμα.

Πειράματα όπως αυτά που διενήργησαν οι Most et al. (2001) και οι Cartwright-Finch & Lavie (2007) δείχνουν ότι η ανίχνευση απροσδόκητων ερεθισμάτων μπορεί να επηρεαστεί από τη φωτεινότητα και τη συνθετότητα του έργου, επιβεβαιώνοντας ότι η αντιληπτική ικανότητα έχει περιορισμούς.

Αναλαμπή προσοχής

Το φαινόμενο της αναλαμπής προσοχής (Attentional Blink – AB), όπως περιγράφηκε από τους Raymond et al. (1992), αφορά την αδυναμία ανίχνευσης ενός δεύτερου στόχου (T2) όταν αυτός παρουσιάζεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (180-500 ms) μετά τον πρώτο στόχο (T1). Η θεωρία των περιορισμών χωρητικότητας (Chun & Potter, 2001) εξηγεί το AB ως αποτέλεσμα της περιορισμένης ικανότητας ενοποίησης πληροφοριών, όπου το στάδιο 2 περιορίζει την ικανότητα του εγκεφάλου να επεξεργαστεί δύο ερεθίσματα ταυτόχρονα.

Οι θεωρίες για το AB συνεχίζουν να εξελίσσονται, με τους Nieuwenstein, Potter και Theeuwes (2009) να δείχνουν ότι το φαινόμενο αυτό σχετίζεται με τη δέσμευση της προσοχής σε διαδοχικά ερεθίσματα.

Θεωρίες προσοχής

Οι θεωρίες που ασχολούνται με την προσοχή χωρίζονται σε δύο κύρια συστήματα: τα εξωγενή (κατευθυνόμενα από το ερέθισμα) και τα ενδογενή (κατευθυνόμενα από τον στόχο). Το έργο των Corbetta & Shulman (2002) και άλλων επιβεβαίωσε ότι αυτά τα δύο συστήματα λειτουργούν σε διαφορετικά εγκεφαλικά δίκτυα, με το εξωγενές σύστημα να εστιάζει σε αυτόματα και απροσδόκητα ερεθίσματα, ενώ το ενδογενές ελέγχεται από τις προθέσεις και τις προσδοκίες του ατόμου.

Επιπλέον, η Θεωρία Παρακολούθησης Συγκρούσεων (Botvinick et al., 2001) δείχνει πώς η προσοχή επηρεάζεται από τη σύγκρουση μεταξύ ανταγωνιστικών ερεθισμάτων, με τα ασύμβατα ερεθίσματα να αυξάνουν τις απαιτήσεις γνωστικού ελέγχου.

Αντιληπτικό φορτίο και διαμοιρασμένη προσοχή

Το αντιληπτικό φορτίο, σύμφωνα με τη θεωρία της Lavie (1995), παίζει καθοριστικό ρόλο στην αποτελεσματικότητα της επιλεκτικής προσοχής. Ένα έργο με υψηλό αντιληπτικό φορτίο δεν αφήνει χώρο για την επεξεργασία διασπαστικών ερεθισμάτων, ενώ ένα έργο με χαμηλό φορτίο επιτρέπει την επεξεργασία άσχετων πληροφοριών.

Η διαμοιρασμένη προσοχή, δηλαδή η ικανότητα να εκτελούνται ταυτόχρονα δύο ή περισσότερα έργα, εξαρτάται από τη δυσκολία και την ομοιότητα των έργων, καθώς και από το επίπεδο εξάσκησης. Η Θεωρία Κεντρικής Ικανότητας του Kahneman (1973) προτείνει ότι υπάρχει μια κεντρική ικανότητα που μπορεί να κατανέμεται ευέλικτα ανάμεσα σε διάφορες δραστηριότητες, ενώ οι Θεωρίες Σύνθεσης (Baddeley, 1986) προτείνουν μια ιεραρχική δομή όπου ένας κεντρικός επεξεργαστής συντονίζει την προσοχή.

Βιβλιογραφία

1. Simons, D. J., & Chabris, C. F. (1999). Gorillas in our midst: Sustained inattentional blindness for dynamic events. Perception, 28(9), 1059-1074.
2. Most, S. B., Simons, D. J., Scholl, B. J., & Chabris, C. F. (2001). Sustained inattentional blindness: The role of location in the detection of unexpected stimuli. Psychological Science, 12(2), 179-184.
3. Cartwright-Finch, U., & Lavie, N. (2007). The role of perceptual load in inattentional blindness. Cognition, 102(3), 321-340.
4. Raymond, J. E., Shapiro, K. L., & Arnell, K. M. (1992). Temporary suppression of visual processing in an RSVP task: An attentional blink?. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 18(3), 849.
5. Chun, M. M., & Potter, M. C. (2001). The attentional blink and task switching. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 27(6), 1230-1248.
6. Corbetta, M., & Shulman, G. L. (2002). Control of goal-directed and stimulus-driven attention in the brain. Nature Reviews Neuroscience, 3(3), 201-215.
7. Lavie, N. (1995). Perceptual load as a necessary condition for selective attention. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 21(3), 451-468.
8. Kahneman, D. (1973). Attention and effort. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
9. Baddeley, A. D. (1986). Working memory. Oxford: Clarendon Press.