Η διαμόρφωση του εαυτού στην εφηβεία
Η ανάπτυξη της ταυτότητας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία είναι μία σύνθετη διαδικασία που επηρεάζεται από πολλαπλούς παράγοντες, όπως ο χώρος, ο χρόνος, οι πολιτισμικές επιρροές και οι θρησκευτικές αξίες. Οι έφηβοι βρίσκονται σε κρίση ταυτότητας, προσπαθώντας να βρουν ποιοι είναι και ποιος είναι ο ρόλος τους στην κοινωνία, διαδικασία που επηρεάζεται από τις σχέσεις με τους γονείς, τους φίλους, και τον ευρύτερο πολιτισμικό και θρησκευτικό τους περιβάλλον.
Η θρησκευτική ανάπτυξη του εφήβου
Η θρησκευτική ανάπτυξη κατά την παιδική και εφηβική ηλικία είναι στενά συνδεδεμένη με τη διαδικασία της διαμόρφωσης ταυτότητας. Σύμφωνα με τον Erik Erikson, η εφηβεία χαρακτηρίζεται από την αναζήτηση ταυτότητας, ενώ οι έφηβοι αναζητούν πλέον την αυτοσυνειδησία όχι μέσα από τους γονείς τους αλλά μέσα από τις σχέσεις τους με άλλους ανθρώπους και με την κοινωνία. Στο πλαίσιο αυτό, η θρησκεία μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της ταυτότητας, προσφέροντας αξίες, νοήματα και απαντήσεις σε υπαρξιακά ερωτήματα.
Η θεωρία του Εαυτού και της πολυφωνίας
Σύμφωνα με τη θεωρία του «διαλογικού εαυτού» των Hermans & Hermans-Konopka (2010), ο εαυτός δεν είναι μία μονοδιάστατη οντότητα αλλά αποτελείται από πολλές φωνές και ταυτότητες που βρίσκονται σε διαρκή διάλογο. Οι φωνές αυτές εκφράζουν τις διάφορες επιρροές που δέχεται ο έφηβος από τον πολιτισμό, την οικογένεια, και την κοινωνία. Στη σύγχρονη εποχή της πολυπολιτισμικότητας, ο έφηβος καλείται να συνδυάσει και να διαχειριστεί τις διαφορετικές αυτές φωνές, που πολλές φορές βρίσκονται σε σύγκρουση μεταξύ τους.
Ο ρόλος του χώρου και του χρόνου στην ανάπτυξη του Εαυτού
Ο χώρος και ο χρόνος διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας. Όπως σημειώνουν οι James (1890) και Aron et al. (2005), ο εαυτός εκτείνεται στον χώρο και τον χρόνο, επηρεαζόμενος από τις χωρικές και χρονικές αλλαγές που συμβαίνουν στην κοινωνία. Ο εφηβικός εαυτός είναι μία οντότητα που αναπτύσσεται σε ένα μεταβαλλόμενο κοινωνικό περιβάλλον, στο οποίο έρχονται σε επαφή διαφορετικοί πολιτισμοί και αξίες.
Τέσσερα πρότυπα διαχείρισης της ταυτότητας κατά την εφηβεία
Σύμφωνα με την προσέγγιση του James Marcia, η ανάπτυξη της ταυτότητας περιλαμβάνει την εξερεύνηση και τη δέσμευση, ενώ διακρίνονται τέσσερα βασικά πρότυπα διαχείρισης της ταυτότητας:
- Επίτευξη Ταυτότητας: Ο έφηβος έχει εξερευνήσει διάφορους ρόλους και έχει επιλέξει μία ταυτότητα που αντανακλά τις δικές του αξίες και πιστεύω.
- Δοτή Ταυτότητα: Ο έφηβος υιοθετεί μία ταυτότητα που του έχει επιβληθεί από τους γονείς ή άλλες εξουσίες, χωρίς να την εξετάσει ή να την επεξεργαστεί προσωπικά.
- Αναστολή Ταυτότητας: Ο έφηβος εξερευνά συνεχώς νέες δυνατότητες χωρίς να καταλήγει σε σταθερή ταυτότητα, γεγονός που οδηγεί σε άγχος και ανασφάλεια.
- Διάχυση Ταυτότητας: Ο έφηβος δεν έχει εξερευνήσει ούτε δεσμευθεί σε καμία ταυτότητα, με αποτέλεσμα να αλλάζει συνεχώς ρόλους και να βιώνει σύγχυση.
Συμπεράσματα
Η εφηβεία είναι μία κρίσιμη περίοδος για τη διαμόρφωση της ταυτότητας, καθώς οι έφηβοι αναζητούν την αυτοσυνειδησία τους μέσα από την αλληλεπίδραση με τον εξωτερικό κόσμο, τις πολιτισμικές και θρησκευτικές αξίες και την κοινωνική τους θέση. Ο χώρος και ο χρόνος, όπως και οι θρησκευτικές επιρροές, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτής της ταυτότητας, προσφέροντας στους εφήβους ένα πλαίσιο στο οποίο μπορούν να εξερευνήσουν και να διαπραγματευθούν τις διαφορετικές φωνές που τους επηρεάζουν.
Βιβλιογραφία
- Erikson, E.H. (1990). Identity and the Life Cycle. New York: Norton.
- Hermans, H. & Hermans-Konopka, A. (2010). Dialogical Self Theory: Positioning and Counter-Positioning in a Globalizing Society. Cambridge University Press.
- James, W. (1890). The Principles of Psychology. New York: Henry Holt and Co.
- Marcia, J.E. (1966). Development and Validation of Ego-Identity Status. Journal of Personality and Social Psychology.
- Mead, G.H. (2009 [1934]). Mind, Self and Society. Chicago: University of Chicago Press.
- Koukounaras Liagkis, M. (2007). Θρησκευτική Ανάπτυξη του Παιδιού και του Εφήβου. Αθήνα: Γρηγόρης
