Η Θεματολογία των παραμυθιών

Το παραμύθι συγκινεί και ψυχαγωγεί όλους τους λαούς της Γης από τα πανάρχαια χρόνια. Η υπόθεσή του δε δεσμεύεται από τόπο και χρόνο και τα πρόσωπά του είναι φανταστικά. Στα παραμύθια συναντάμε πλήθος από απίθανα και απίστευτα γεγονότα. Αυτά όμως που για το σημερινό άνθρωπο είναι φανταστικά, για τον πρωτόγονο αποτελούσαν τον αληθινό του κόσμο, όπως αυτός τον έβλεπε ή όπως τον εξηγούσε απλοϊκά.

Όλος ο κόσμος του πρωτόγονου ανθρώπου, η θεωρία του για τη γέννηση του κόσμου, ο φόβος του για τα διάφορα φυσικά φαινόμενα, η πίστη του στη μαγεία, στη δεισιδαιμονία, στις υπερφυσικές ικανότητες των μάγων, η στενή του σχέση με τα ζώα, τα οποία θεωρούσε συντρόφους, τα όνειρα που τον μετέφεραν σε άγνωστους τόπους με τρόπο ανεξήγητο, πέρασε μέσα στα παραμύθια. 

Τα πιο συχνά θέματα που βρίσκουμε στα παραμύθια είναι αυτά που ασχολούνται με την κάθοδο της ψυχής στον κόσμο, την εμπειρία της μέσα στη ζωή, τα προβλήματα και τα εμπόδια που αντιμετωπίζει για την επίτευξη της ενότητας και την ουσιαστική μύηση της ύπαρξης. Στα παραμύθια η πλοκή εμφανίζεται με μια σειρά ατυχιών στην αρχή, ενώ στο τέλος καταλήγουν όλα τακτοποιημένα και ευτυχισμένα για τους ήρωες. Η πιο γνωστή υπόθεση είναι αυτή του χαμένου παράδεισου που ξανακερδήθηκε όπως στην ιστορία της Σταχτοπούτας.

Υπάρχουν όμως και ιστορίες που πραγματεύονται ένα ταμπού και την παραβίασή του –όπως το άνοιγμα μιας απαγορευμένης πόρτας ή ενός δωματίου, ή μια ερώτηση που απαγορεύεται να τη θέσεις. Ιστορίες με ταμπού συνήθως σχετίζονται και με τη Δύναμη του Ονόματος. Όπως, για παράδειγμα, η ιστορία του Ραμπλεστίλτσκιν που βασίζεται στο όνομα, χωρίς να ασχολείται με κάποιο ταμπού, και μας δείχνει πόσο εύκολα μπορούν να ανακατευτούν τα θέματα μεταξύ τους. 

Η θεματολογία του Ιάσονα και της Μήδειας, που συναντιέται παντού, εμφανίζεται στη Βασίλισσα με τα χρυσά μαλλιά. Τα απίθανα κατορθώματα που απαιτούνται από τον ήρωα, εμφανίζονται στα παραμύθια απ’ όλο τον κόσμο. Τα ζώα που μπορούν και μιλούν, που είναι χρήσιμα στον άνθρωπο, ή αυτά που έχουν μαγικές ιδιότητες εμφανίζονται σε όλα τα παραμύθια του κόσμου και αυτό σχετίζεται με τον μύθο του Παράδεισου.

Κάποιες φορές το ζώο που βοηθά τον άνθρωπο δεν απαιτεί ανταλλάγματα, απλώς χρησιμοποιεί τις μαγικές δυνάμεις του ή ακόμα και την εξυπνάδα του για να βοηθήσει τον ήρωα και την ηρωίδα όπως ,για παράδειγμα, στον «Παπουτσωμένο Γάτο», όπου ο γάτος βοηθά τον αφέντη του να γίνει βασιλιάς, ή όπως τα πουλιά ή άλλα ζώα βοηθούν τη Σταχτοπούτα να πάει στον χορό και μετά τη βοηθούν να παντρευτεί τον πρίγκιπά της.

Ένα επίσης δημοφιλές θέμα είναι αυτό του άσχημου πλάσματος που συχνά εμφανίζεται ως ο σύζυγος. Συνήθως ο ήρωας/ηρωίδα υποφέρει από μια κατάρα που αργότερα με σύμμαχο την αγάπη ή την βαθιά αφοσίωση ενός προσώπου λειτουργεί απελευθερωτικά.

Παράδειγμα η «Ωραία και το Τέρας», ο Βάτραχος – Πρίγκιπας. Αυτά τα παραμύθια έχουν διπλή μεταμόρφωση καθώς η ηρωίδα βοηθά να μεταμορφωθεί από τέρας ή βάτραχο σε πρίγκιπα αλλά και το αντίστροφο, καθώς, ο ήρωας βοηθά την ηρωίδα να εγκαταλείψει ένα μειονέκτημα μια αδυναμία του χαρακτήρα της, τη βοηθά στην ουσία να ωριμάσει, να ολοκληρωθεί, να τελειοποιηθεί. 

Τα θέματα που προέρχονται από αγαπημένα παραμύθια, έχουν πολλά χαρακτηριστικά και συγκεντρώνουν τη γνήσια φύση της παράδοσης. Τα πρότυπα υποδείγματα αποτελούνται από εικόνες και σύμβολα όμοια σε όλο τον κόσμο, αρχέτυπες εικόνες και συμβολισμούς βαθιά ριζωμένους στο ασυνείδητο της ύπαρξης που βοηθούν τον άνθρωπο να καταλάβει τον εαυτό του και τον κόσμο που τον περιβάλει αλλά και το άγνωστο και ανεξήγητο της δημιουργίας και των νόμων της.

Τα παραμύθια, οι μύθοι, οι θρύλοι έχουν τις ρίζες τους βαθιά μέσα στην ανθρώπινη φύση, η οποία αναζητάει συνεχώς τους λόγους ύπαρξής της.

*Ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν ήταν Ρώσος μυθιστοριογράφος, ιστορικός και διηγηματογράφος. Τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1970

Βιβλιογραφία

Cooper J. C., Ο Θαυμαστός Κόσμος των Παραμυθιών, εκδόσεις Θυμάρι. 
Μαλαφάντης Κ., Το Παραμύθι στην Εκπαίδευση, Εκδόσεις Ατραπός