«Ο Επισκέπτης», του Ερίκ Eμμανουέλ Σμιτ

Βιέννη, το 1938.

Οι Ναζί έχουν εισβάλει στην Αυστρία και καταδιώκουν τους Εβραίους. Η κόρη του Sigmund Freud, προσπαθεί να πείσει τον πατέρα της να φύγουν από την Αυστρία. Ο Φρόιντ, ωστόσο, αν και δεν έχει μπει ποτέ στη ζωή του σε συναγωγή, πιστεύει ότι πρέπει να παραμείνει για να δείξει την αλληλεγγύη του στους Εβραίους.

Όταν ένας αξιωματικός της Γκεστάπο παίρνει την Άννα για ανάκριση, ο Φρόιντ απελπίζεται, οπότε εμφανίζεται ένας περίεργος επισκέπτης που ισχυρίζεται ότι είναι Θεός.

Ποιος είναι; Ένας τρελός; Ένας μάγος; Είναι όλο αυτό απλώς ένα όνειρο; Είναι μια ενσάρκωση της αντίληψής μας για το υποσυνείδητο του Φρόιντ; Ή είναι πράγματι, όπως ισχυρίζεται, ο Θεός αυτοπροσώπως;

Ο Schmitt προσπαθεί να προτείνει ότι μπορεί να είναι δραπέτης από ένα ψυχιατρικό ίδρυμα ή αποκύημα της φαντασίας του Φρόιντ, αλλά δεν μας επιτρέπει να διατηρήσουμε αυτές τις αμφιβολίες αρκετά για να δημιουργήσουμε οποιαδήποτε ασάφεια.

Ο Φρόυντ, υποθέτοντας ότι ο Επισκέπτης απαιτεί μια ιδιωτική συνεδρία, προσπαθεί να τον ψυχαναλύσει χωρίς επιτυχία.

Η προσπάθειά του ανατρέπεται με παράδοξο τρόπο, οι ρόλοι αντιστρέφονται και ξεκινά μια συζήτηση του άθεου σκεπτικιστή Φρόιντ με τον Θεό.

Ο Φρόιντ παίρνει την υπαρξιακή άποψη των Μαρξ, Νίτσε, Καμύ και Σαρτρ ότι η έννοια του Θεού εμποδίζει τον άνθρωπο να επιτύχει αυτογνωσία και αξιοπρέπεια, ενώ ο Επισκέπτης επαναλαμβάνει το στοίχημα του Πασκάλ ότι το να πιστεύει κανείς στον Θεό και να κάνει λάθος είναι καλύτερο από το να μην πιστεύει και να κάνει λάθος.

Εξάλλου, ο Επισκέπτης αισθάνεται ότι ο Φρόιντ θέλει πραγματικά να πιστέψει, αν και η έμφαση που δίνει στη λογική τον εμποδίζει. Η πίστη στον Θεό, ακολουθώντας τον Κίρκεγκωρ, δεν έχει καμία σχέση με τη λογική.

“Οι νέοι είναι εκ φύσεως φιλόσοφοι. Κάνουν ερωτήσεις.
Οι ενήλικες είναι εκ φύσεως ανόητοι. Απαντούν.”

“Πάντα είναι κάποιος παιδί όταν θαυμάζει τη ζωή.”

“Η πίστη τρέφεται από την πίστη, όχι από τις αποδείξεις.”

“Όταν άκουσα ότι δεν πιστεύεις στο Θεό, ήταν σαν να άκουγα ένα αηδόνι που παραπονιόταν ότι δεν μπορούσε να διαβάσει μουσική από παρτιτούρα.”

“Αυτός ο αιώνας θα είναι ο αιώνας όλων των πληγών κι όλες θα προέρχονται από τον ιό που σας εμποδίζει να πιστέψετε σε μένα. Την αλαζονεία. Σήμερα η αλαζονεία αντικαθιστά το Θεό κι έτσι γίνεται ο άνθρωπος κυρίαρχος της φύσης, της ύλης της πολιτικής, της ζωής. Ο Θεός σας θα είναι ο πλούτος. Κι όταν οι νέοι ρωτήσουν τους μεγαλύτερους ποιό είναι το νόημα της ζωής, δεν θα μπορέσει να απαντήσει κανείς”.

“Έκανα τον άνθρωπο ελεύθερο να κάνει το καλό όσο και το κακό, αλλιώς η ελευθερία δεν είναι τίποτα. Και την ίδια στιγμή που τον έκανα ελεύθερο, έχασα την παντοδυναμία μου. Εσείς όμως προτιμάτε έναν Θεό που να τον προσκυνάτε, όχι έναν Θεό που γονατίζει.”

Σταθερός, μεστός, επιβλητικός και συνάμα λιτός στο ρόλο του ο κ. Θωμαΐδη ως Φρόιντ, συναρπαστικός, τρυφερός και ενδουσιώδης ο κ. Βακούσης στο ρόλο του Θεού. Εξαιρετικοί στους ρόλους τους η κα. Παπαλάμπρου και ο κ. Παπαδάτος.

Την παράσταση “ντύνει” η ευαίσθητη και χαρισματική σκηνοθετική ματιά του κ. Τσαφούλια.

Σημείωμα του Σωτήρη Τσαφούλια

«Όταν διάβασα το έργο του Ερίκ Eμμανουέλ Σμιτ «Ο Επισκέπτης», μου ήρθε στο μυαλό μια φράση του Ευριπίδη. «Τι είναι Θεός; Τι μη Θεός; Και τι το ανάμεσα τους;»

Η συζήτηση μεταξύ του άθεου Φρόιντ και του Επισκέπτη στην καρδιά αυτού του αλληγορικού έργου, μοιάζει με την περίληψη μιας συζήτησης επί ενός θέματος που πάντα θα απασχολεί και θα διχάζει τους ανθρώπους, όχι μόνο μεταξύ τους, άλλα τον κάθε ένα από εμάς εσωτερικά. Το έργο αυτό με κέρδισε γιατί είναι τολμηρό, ως προς τον τρόπο με τον οποίο θέτει ερωτήματα, ενώ παράλληλα διατηρεί μια εξαιρετική ισορροπία στην επιχειρηματολογία της προσέγγισης των ερωτημάτων που θέτει. Διαθέτει πάθος και σεβασμό και δεν προσφέρει απαντήσεις. Και είναι αυτό ακριβώς που κάνει το έργο εκτός από φιλοσοφικό και βαθιά ερωτικό.

Γιατί ο Έρωτας κρύβεται στις Ερωτήσεις.»