«Underground»

Το «Underground», σε σκηνοθεσία Νικίτα Μιλιβόγεβιτς, είναι μια εξαιρετική θεατρική διασκευή της εμβληματικής ταινίας του Εμίρ Κουστουρίτσα, που βασίζεται στο έργο του Ντούσαν Κοβάσεβιτς. Η παράσταση, μέσα από τη σουρεαλιστική αφήγηση, τη δυναμική μουσική και τη βαθιά αλληγορική προσέγγιση, αφηγείται την επική ιστορία δύο φίλων, του Μπλάκι και του Μάρκο, και εξερευνά πενήντα χρόνια πολέμων, προδοσιών και πολιτικών αναταραχών στη Γιουγκοσλαβία. Παράλληλα, το έργο αποτελεί έναν στοχασμό για την ανθρώπινη φύση, τη σχέση μας με την εξουσία και την έννοια του χρόνου, καλώντας το κοινό να στοχαστεί πάνω στις δικές του πραγματικότητες.

Ο υπόγειος κόσμος: Καταφύγιο ή Φυλακή;

Στο επίκεντρο της ιστορίας βρίσκεται ο υπόγειος κόσμος, όπου οι χαρακτήρες ζουν για δεκαετίες, πιστεύοντας ότι ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει. Ο χώρος αυτός λειτουργεί με διττό τρόπο: ως καταφύγιο από τη βία του εξωτερικού κόσμου και ταυτόχρονα ως φυλακή που τους απομονώνει από την αλήθεια. Η ζωή τους καθορίζεται από μια ψευδαίσθηση, επιμελώς κατασκευασμένη από τον Μάρκο, ο οποίος χειραγωγεί την πραγματικότητά τους για δικό του όφελος.

Ο υπόγειος κόσμος γίνεται αλληγορία για κοινωνίες που εγκλωβίζονται στα τραύματα και την άγνοιά τους, αδυνατώντας να ξεφύγουν από το βάρος της ιστορίας. Τα ρολόγια που παραμένουν παγωμένα στον υπόγειο χώρο αποτελούν μια έντονη μεταφορά για τον «σταματημένο χρόνο», όπου η ζωή δεν εξελίσσεται και οι πληγές του παρελθόντος επαναλαμβάνονται αδιάκοπα. Αυτή η στασιμότητα δεν είναι μόνο γεωγραφική αλλά βαθιά ψυχολογική και ιδεολογική, αντικατοπτρίζοντας τη διαρκή κυριαρχία της εξουσίας πάνω στην ατομική και συλλογική συνείδηση.

Το πηγάδι: Σύνδεση ή Απομόνωση;

Το πηγάδι, που συνδέει τον υπόγειο κόσμο με τον “άνω κόσμο”, αποτελεί έναν από τους πλέον ισχυρούς συμβολισμούς του έργου. Κυριολεκτικά, λειτουργεί ως δίαυλος ανάμεσα στους δύο κόσμους, ενώ μεταφορικά αντικατοπτρίζει τη σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν και την απομόνωση που δημιουργεί η χειραγώγηση της πληροφορίας.

Ο Μάρκο χρησιμοποιεί το πηγάδι για να διατηρεί τους αντιστασιακούς εγκλωβισμένους σε μια ψευδαίσθηση πολέμου, ενσαρκώνοντας τον ρόλο του εξουσιαστή που εκμεταλλεύεται την άγνοια για να εδραιώσει τη δική του ισχύ. Στο τέλος, όμως, το πηγάδι γίνεται το μέσο λύτρωσης και κάθαρσης. Η άνοδος των χαρακτήρων στο φως σηματοδοτεί τη μετάβασή τους από την άγνοια στη γνώση, από την ψευδαίσθηση στην πραγματικότητα, και από τη στασιμότητα στην ελευθερία.

Μπλάκι και Μάρκο: Η σύγκρουση ανθρώπινων αξιών

Οι δύο πρωταγωνιστές του έργου, ο Μπλάκι και ο Μάρκο, αντιπροσωπεύουν αντίθετες όψεις της ανθρώπινης φύσης. Ο Μπλάκι, ιδεαλιστής και γενναίος, συμβολίζει την αθωότητα και την πίστη στα ιδανικά. Ωστόσο, η αφέλειά του τον καθιστά ευάλωτο στη χειραγώγηση, αντιπροσωπεύοντας τη μοίρα των απλών ανθρώπων που συχνά γίνονται θύματα των εξουσιαστών. Ο Μάρκο, κυνικός και φιλόδοξος, ενσαρκώνει την ανηθικότητα της εξουσίας, την εκμετάλλευση και την προδοσία. Χτίζει την επιτυχία του πάνω στη δυστυχία των άλλων, αναδεικνύοντας την καταστροφική δυναμική της εξουσίας που λειτουργεί εις βάρος των ανθρώπινων σχέσεων.

Η φιλία τους, που ξεκινά με τις καλύτερες προϋποθέσεις, καταρρέει κάτω από το βάρος της προδοσίας, καθρεφτίζοντας τη διάλυση πολλών κοινωνιών εξαιτίας της πολιτικής διαίρεσης και της φιλοδοξίας.

Η Νατάλια: Ένα σύμβολο

Η Νατάλια, με τη νεότητα και την ομορφιά της, ενσαρκώνει την προσωρινότητα της ζωής και τη φθορά που επιφέρει ο χρόνος στις σχέσεις και στις ανθρώπινες επιθυμίες. Υπό το βάρος της ιστορίας, η φιγούρα της Νατάλιας γίνεται ένας στοχασμός για το πώς ο χρόνος, συνδυασμένος με τραύματα και προδοσίες, αφήνει ανεξίτηλα σημάδια στους ανθρώπους. Μέσα από την ιστορία της, το έργο αναδεικνύει τη βαθιά μελαγχολία που συνοδεύει την ανθρώπινη ύπαρξη όταν οι δυνάμεις του χρόνου και των συγκρούσεων υπονομεύουν ό,τι καλό θα μπορούσε να έχει ανθίσει.

Η μουσική: Ρυθμός ζωής και παραλογισμού

Η μουσική στο «Underground», με τις δυναμικές βαλκανικές μελωδίες του Goran Bregovic και τις πρωτότυπες συνθέσεις του Άγγελου Τριανταφύλλου, λειτουργεί ως η ψυχή του έργου, αποτυπώνοντας τις βαθύτερες συναισθηματικές και φιλοσοφικές του διαστάσεις. Μέσα από τους ζωντανούς ρυθμούς της, η μουσική εκφράζει τον παλμό της ζωής και τη δύναμη της ανθρώπινης θέλησης να συνεχίσει, ακόμα και μέσα στις πιο σκοτεινές στιγμές. Αντικατοπτρίζει την ανάγκη για γιορτή και αντίσταση, υπενθυμίζοντας ότι, παρά την τραγωδία, ο άνθρωπος διατηρεί την ικανότητα να βρίσκει χαρά και να επιμένει.

Παράλληλα, οι ήχοι της μουσικής τονίζουν τον παραλογισμό της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα γλέντια στον υπόγειο κόσμο, ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται, είναι μια υπενθύμιση της ανθρώπινης ανάγκης για παρηγοριά, ακόμα και όταν οι συνθήκες είναι αδιέξοδες. Η μουσική, λοιπόν, συνδυάζει το τραγικό με το κωμικό, φωτίζοντας την αντιφατική φύση της ζωής. Είναι ταυτόχρονα μια μορφή αντίστασης και μια αποδοχή του παραλόγου, λειτουργώντας ως ο συναισθηματικός συνδετικός ιστός που ενώνει τις τραγικές και κωμικές πλευρές της ιστορίας.

Η διάσταση του χρόνου: Κυκλικότητα και στασιμότητα

Το παρελθόν στο «Underground» δεν είναι απλώς μια σκιά που αιωρείται, αλλά μια κυρίαρχη δύναμη που επαναλαμβάνεται αδιάκοπα, αναπαράγοντας τους ίδιους μηχανισμούς προδοσίας και καταστροφής μέσα από νέες μορφές εξουσίας και συγκρούσεων. Η στασιμότητα του υπόγειου κόσμου λειτουργεί ως αλληγορία για κοινωνίες που παραμένουν δέσμιες των τραυμάτων τους, αδυνατώντας να ξεπεράσουν τα βάρη του παρελθόντος και να διεκδικήσουν μια ουσιαστική πρόοδο. Μέσα σε αυτόν τον χώρο, ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει, παγιδεύοντας τους ανθρώπους σε μια διαρκή ανακύκλωση παλιών πληγών που συνεχίζουν να καθορίζουν το παρόν.

Αυτή η αιχμαλωσία του χρόνου είναι ένας ισχυρός συμβολισμός για τη χαμένη ζωή και τις ευκαιρίες που δεν πραγματοποιήθηκαν. Οι δεκαετίες που περνούν στον υπόγειο κόσμο χωρίς ουσιαστική εξέλιξη αναδεικνύουν την τραγική ειρωνεία της ανθρώπινης εμπειρίας: ζωές που παγιδεύονται σε έναν ατέρμονα κύκλο ιστορικών λαθών και συναισθηματικής στασιμότητας. Η άγνοια ενισχύει αυτή τη στασιμότητα, κρατώντας τους χαρακτήρες εγκλωβισμένους σε μια ψευδαίσθηση ασφάλειας, ενώ τους στερεί την ελευθερία να ονειρευτούν και να δημιουργήσουν ένα μέλλον που διαφέρει από το βεβαρημένο τους παρελθόν. Το έργο, έτσι, αποτυπώνει τη διαρκή πάλη μεταξύ του εγκλωβισμού και της ανάγκης για λύτρωση και αλλαγή.

Από την ψευδαίσθηση στην πραγματικότητα

Η έξοδος των χαρακτήρων από το υπόγειο συμβολίζει την τελική μετάβαση από την ψευδαίσθηση στην πραγματικότητα. Το φως της αλήθειας, αν και αρχικά εκτυφλωτικό και επώδυνο, γίνεται το μέσο για την κάθαρση και τη συμφιλίωση. Παρά τις προδοσίες και τις απώλειες, το έργο καταλήγει σε μια αισιόδοξη νότα, υπογραμμίζοντας τη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής να επαναπροσδιορίσει τη ζωή της και να συνεχίσει, φέρνοντας μαζί της την ελπίδα για ένα νέο ξεκίνημα.

Μια αλληγορία για τη ζωή και τον χρόνο

Το «Underground» είναι μια πολυδιάστατη θεατρική εμπειρία που συνδυάζει τη φιλοσοφία, την ιστορία και την ανθρώπινη ψυχολογία. Μέσα από τον υπόγειο κόσμο, το πηγάδι, τα ρολόγια και τη μουσική του Μπρέγκοβιτς, το έργο προσφέρει μια σύγχρονη εκδοχή της Αλληγορίας του Σπηλαίου. Ο χρόνος, που παγώνει και ξαναρχίζει, γίνεται ο κεντρικός άξονας μιας αφήγησης που μας καλεί να αναλογιστούμε τη σχέση μας με την πραγματικότητα, την αλήθεια και την ελπίδα. Όπως οι δεσμώτες του σπηλαίου, έτσι και οι χαρακτήρες της παράστασης περνούν από την άγνοια στη συνειδητοποίηση, βρίσκοντας τελικά την ελευθερία τους μέσα από τον πόνο και τη συμφιλίωση.