Φιλοσοφία

Η ηθική φιλοσοφία κατά την αρχαιότητα-Πλάτωνας

Για τον Πλάτωνα η έσχατη αρετή στην κοινωνία είναι η δικαιοσύνη που οριζεται ως η αρμονική σχέση μεταξύ των τριών θεμελιωδών τάξεων της κοινωνίας· σύμφωνα με αυτήν η κάθε τάξη έχει και ασκεί την κατάλληλη γι αυτήν λειτουργία. Στο ατομικό επίσης επίπεδο αγαθό είναι η ψυχική υγεία και η αρμονία της προσωπικότητας, η ευδαιμονία/ευτυχία.


Η θεωρία του περι αγαθού θεμελιώνεται στον επιμερισμό της κοινωνίας σε τρείς τάξεις και της ανθρώπινης προσωπικότητας σε τρία μέρη: το λογικό, το πνεύμα και την επιθυμία. Με πνεύμα συνήθως εννοεί εκείνες τις δυνατότητες που εκφράζονται ως θυμός, δύναμη της θέλησης, συνείδηση και ντροπή. Ενώ δεν είναι απολύτως σαφές τι νοηματοδοτεί ακριβώς για τον Πλάτωνα η επιθυμία, αναφέρεται κυρίως στις σωματικές επιθυμίες για φαγητό, νερό και σεξουαλική ικανοποίηση. Στο μοντέλο του το λογικό πρέπει να κυβερνάει, το πνεύμα να βοηθάει το λογικό, παρέχοντας του τις απαιτούμενες ποιότητες της αυτό-κυριαρχίας και της δύναμης της θέλησης και οι συνδιασμένες προσπάθειες των δύο πρέπει να αναστέλουν/καταστέλουν ορισμένες επιθυμίες και να απαλοίφουν άλλες.


Ως προς τη διάσταση φύση-νόμος/σύμβαση χρησιμοποιεί την αναλογία του αγαθού- δικαιοσύνη με τη σωματική και νοητική υγεία και υποστηρίζει ότι όπως η σωματική υγεία είναι απαραίτητη προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξης έτσι και το αγαθό- δικαιοσύνη εκφράζει μια οντολογική κατάσταση της ανθρώπινης φύσης. Επιπλέον υποστηρίζει ότι η «φυσική» δικαιοσύνη ταυτίζεται με εκείνη των νόμων- συμβάσεων, με την έννοια ότι ο δίκαιος /αγαθός άνθρωπος του οποίου η ψυχή έχει κατάλληλα περιστραφεί προς τις ανώτερες σφαίρες και εναρμονιστεί, μέσω της γνώσης του αγαθού, είναι αυτονόητο ότι δε θα πράττει «άδικες» πράξεις, ή πράξεις που συμβατικά οριζονται ως μη έντιμες. Η ίδια αναλογία του αγαθού με την υγεία θεωρεί ότι αποδίδει αντικειμενικό κύρος στις ηθικές αξίες επειδή, όπως και η υγεία, είναι επιθυμητές ως αντικειμενικότητα και όχι ως υποκειμενικές προαιρέσεις.

Ο στόχος της πλατωνικής ηθικής είναι η επίτευξη της ψυχικής αρμονίας που συντελείται όταν ο άνθρωπος λειτουργεί αποτελεσματικά ως ανθρώπινη ύπαρξη. Αυτό μπορεί να γίνει όταν το λογικό με τη βοήθεια του πνεύματος ελέγχουν και κυριαρχούν στις επιθυμίες και ορίσουν το λογικό και τις επιθυμίες ως αντίθετες οντολογικά πλευρές της προσωπικότητας. Θεωρεί ότι η απόλυτη κυριαρχία των επιθυμιών είναι μια πραγματικότητα για ορισμένους ανθρώπους και ότι οδηγεί στην ψυχική/ηθική υγεία. Αυτού του είδους η ηθική όμως είναι υπόθεση των ειδικών και μόνο οι φιλόσοφοι μπορούν να προσεγγίσουν μέσω του καθαρού λόγου ό,τι a priori υπάρχει ως αγαθό στον κόσμο των ιδεών που για τον Πλάτωνα έχει την ίδια οντολογική υπόσταση με τον φυσικό κόσμο (Norman, 1983).


O Πλάτων τονίζει τη διανοητική βάση της ηθικής. Ενώ είναι απερίφραστα αντι- ηδονιστής και αντι-ωφελιμιστής, η ηθική του χαρακτηρίζεται ως ηθική της αυτό- τελείωσης, «αγαθοκεντρική», και ως ηθική στην οποία η «δικαιοσύνη ανταμοίβει» (∆ραγώνα, 1995).