Η υπαρξιακή διάσταση του θανάτου

– Ποτέ δεν θα συνηθίσω τον θάνατο των ασθενών μου.

– Ας ελπίσουμε πως κανένας μας δεν θα τον συνηθίσει.

– Η ελπίδα είναι ζωτικό πράγμα, και ποιος άλλος μπορεί να τη συντηρήσει, αν όχι εμείς; Για μένα αυτό είναι το δυσκολότερο όταν είσαι γιατρός. Μερικές φορές πραγματικά αμφιβάλλω αν είμαι άξιος γι αυτό το καθήκον. Ο θάνατος είναι τόσο παντοδύναμος.

(….)

Ίσως να γίνομαι πολύ κυνικός, όμως πείθομαι όλο και περισσότερο ότι οι διαφωνίες μας για τη θέση της βλάβης καταπνίγουν την πραγματική αλήθεια, ότι δηλαδή οι ασθενείς μας πεθαίνουν, κι εμείς οι γιατροί είμαστε ανήμποροι.

(Απόσπασμα απο το βιβλίο του I. Yalom,  “Όταν έκλαψε ο Νίτσε”)

Ο θάνατος είναι η πιο ξεκάθαρη, η πιο διαισθητικά προφανής έσχατη έγνοια. 

Οι περισσότεροι θεραπευτές συνειδητοποιούν ότι οι ανησυχίες γύρω από τον θάνατο βρίσκονται πάντα εκεί και σιγοβράζουν κάτω από την επιφάνεια. 

Ο θάνατος μας στοιχειώνει όσο τίποτε άλλο. Μας απασχολεί η σκοτεινή του παρουσία, που συχνά βρίσκεται στα όρια της συνειδητότητας ήδη από την παιδική μας ηλικία και υψώνουμε βασισμένες στην άρνησή μας άμυνες ενάντια στο άγχος του θανάτου, οι οποίες παίζουν μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας.

Όπως είπαμε νωρίτερα, πολλοί φιλόσοφοι έχουν αναφερθεί στην αλληλεξάρτηση ζωής και θανάτου. Το να μάθεις να ζεις καλά σημαίνει να μάθεις να πεθάνεις καλά και το αντίστροφο. Το να μάθεις να πεθάνεις καλά, σημαίνει να μάθεις να ζεις καλά.

Μια αντιπαράθεση με το θάνατο, είτε μεταφορικά με την έννοια της απουσίας της ζωής, είτε κυριολεκτικά με την οριστική μορφή του τέλους δημιουργεί συχνά μια δραματική ευκαιρία για να αλλάξει κανείς προοπτική. 

Ο Χάιντεγκερ μιλούσε για δύο τρόπους ύπαρξης. Για τον καθημερινό, τη λήθη της ύπαρξης, την δραπέτευση και τον εφησυχασμό απο την πληθωρικότητα των πραγμάτων γύρω μας και τον οντολογικό τρόπο. Μία κατάσταση όπου η συνειδητοποίηση της ύπαρξης βρίσκεται στο προσκήνιο, μια κατάσταση στην οποία ζούμε αυθεντικά και θαυμάζουμε το γεγονός ότι τα πράγματα υπάρχουν, θαυμάζουμε την ίδια την ουσία των πραγμάτων. Σε αυτήν την κατάσταση ο άνθρωπος παρακινείται να αλλάξει τη ζωή του. 

Ο Jaspers περιέγραψε ως κύριο όχημα την οριακη εμπειρία- μια κεραυνοβόλα μη αναστρέψιμη εμπειρία που μετακινεί το άτομο απο μια καθημερινή σε μια πιο αυθεντική στάση και διάθεση.

Σύμφωνα με τον Γιάλομ, η συμβολή του θεραπευτή σε αυτή την μεταβατική και τόσο σημαντική για τον άνθρωπο κατάσταση, του οντολογικού τρόπου ζωής είναι καθοριστική. Ο σύνδεσμος ανάμεσα στον θεραπευτή και στον θεραπευόμενο έχει μεγάλη αξία. Οι θεραπευτές δεν τοποθετούν τίποτα ψηλότερα από το στόχο να συνδεθούν όσο το δυνατόν πιο βαθιά και πιο αυθεντικά με τους ασθενείς τους. Η ψυχοθεραπευτική βιβλιογραφία βρίθει συζητήσεων πάνω στη σχέση θεραπευτή- θεραπευόμενου γύρω από την επαφή, απο την αυθεντικότητα, απο την ακριβή ενσυναίσθηση, την άνευ όρων θετική θεώρηση και τη συνάντηση του Εγώ με το Εσύ. 

Ο Rollo May, λέει ότι η συνάντηση με την ύπαρξη ενός άλλου προσώπου έχει τη δύναμη να κλονίσει συθέμελα το υποκείμενο και δυνάμει να δημιουργήσει υπερβολικό άγχος. Μπορεί όμως να γεννήσει και χαρά. Οπωσδήποτε, έχει τη δύναμη να αδράξει και να ταρακουνήσει σε βάθος.

Βιβλιογραφία

• Rollo May Αυτογνωσία και νόημα ζωής Αθήνα: Αρμός 2016

• Rollo May Να θελεις και να ερωτευεσαι Αθήνα: Αρμός 2016

• Yalom I. Yπαρξιακή ψυχοθεραπεία Αθήνα: Άγρα 2020

• Yalom I. Το δώρο της ψυχοθεραπείας Αθήνα: Άγρα 2004

• Yalom I. Θρησκεία και ψυχιατρική Αθήνα: Άγρα 2003

• Fromm E. Η τέχνη της αγάπης Αθήνα: Διόπτρα 2015

• Jaspers E. Εισαγωγή στη φιλοσοφία Αθήνα: Αρμός 2010