Μαθήματα ζωής από το Χρήστο Γιανναρά

Ο Χρήστος Γιανναράς, μια από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης ελληνικής διανόησης, άφησε πίσω του ένα βαθύ πνευματικό αποτύπωμα, που συνεχίζει να εμπνέει και να προκαλεί σκέψη. Ο θάνατός του στις 25 Αυγούστου 2028 σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής για την ελληνική φιλοσοφία, όμως οι ιδέες του ζουν και μας καλούν να αναστοχαστούμε πάνω σε σημαντικά ζητήματα της ύπαρξης.

Για τον Γιανναρά, η έννοια της μόρφωσης δεν περιοριζόταν στη συσσώρευση γνώσεων, αλλά ήταν κάτι πολύ βαθύτερο. «Μορφωμένος είναι ο άνθρωπος που έχει μπει στην άσκηση να είναι ελεύθερος από τις αναγκαιότητες της φύσης του», έλεγε, υπογραμμίζοντας ότι η αληθινή μόρφωση είναι μια πνευματική άσκηση που οδηγεί στην απελευθέρωση από τα φυσικά και βιολογικά μας όρια. Δεν αρκεί να γνωρίζουμε πολλά· πρέπει να καλλιεργούμε την εσωτερική μας ελευθερία.

«Θα πρέπει να διδασκόμαστε τα μαθηματικά ως γλώσσα και τη γλώσσα ως λογική».

Η κριτική του για την εξουσία ήταν επίσης καίρια και επίκαιρη. «Η εξουσία γερνάει, όσοι ασκούν κάθε είδους εξουσία γερνούν ραγδαία», έλεγε, αναδεικνύοντας την αρνητική επίδραση της εξουσίας τόσο σε αυτούς που την κατέχουν όσο και σε αυτούς που την υφίστανται. Για τον Γιανναρά, η εξουσία πρέπει να αναγνωρίζεται ως ένα φθαρτό μέσο, και όχι ως αυτοσκοπός.

Η ποιότητα της ζωής και η ιστορική μας συνέχεια ήταν για τον Γιανναρά συνδεδεμένα με την αφύπνιση της ανάγκης για ποιότητα. «Αυτό που εξασφαλίζει την ιστορική επίβίωση είναι η αφύπνιση κάποιων αναγκών ποιότητας. Δηλαδή μια ζωή έχουμε. Πόσο θα ζήσουμε; Τουλάχιστον να ψηλαφίσουμε κάποιες ποιότητες που δίνουν άλλο περιεχόμενο στην ύπαρξή μας», μας καλεί να αναλογιστούμε. Η ζωή δεν πρέπει να μετριέται απλώς με τα χρόνια, αλλά με την ποιότητα των εμπειριών και των αξιών που τη διαμορφώνουν.

Ένα άλλο κεντρικό στοιχείο της σκέψης του ήταν η σημασία της ερωτικής σχέσης. «Μόνο η γεύση της ερωτικής αμοιβαιότητας νικάει το φόβο του θανάτου. Είναι η μόνη εμπειρική πιστοποίηση ότι η σχέση δεν είναι απλώς συσχετισμός, εφήμερη δοσοληψία. Η σχέση είναι πολύ διαφορετικό πράγμα», σημείωνε. Η αυθεντική ερωτική σχέση αποτελεί για τον Γιανναρά την πιο ουσιαστική εμπειρία υπέρβασης της θνητότητας. Μας υπενθυμίζει ότι η αγάπη, όταν βασίζεται στην αμοιβαιότητα και την ειλικρίνεια, μπορεί να μας απελευθερώσει από τον φόβο της φθοράς και του θανάτου. «Ο μοναδικός τρόπος να προσεγγίσουμε την αιωνιότητα, το απόλυτο, είναι η μετοχή σε μια σχέση έρωτα και αγάπης», έλεγε, δίνοντας έμφαση στην αυθεντικότητα και την υπέρβαση που προσφέρει η πραγματική αγάπη.

Ο Χρήστος Γιανναράς ήταν εκείνος που μιλούσε για τη δίψα των ανθρώπων για το θείο/Θεό, ερχόμενος σε αντιπαράθεση πολλές φορές με την υπάρχουσα κατάσταση στην Εκκλησία. Ο ρόλος της Εκκλησίας ήταν για εκείνον θεμελιώδης, αλλά όχι με τη μορφή της ηθικολογίας. «Ο ρόλος της Εκκλησίας είναι να μιλήσει μία γλώσσα που θα ανοίξει ορίζοντες. Η ηθικολογία έχει τελειώσει, η γλώσσα της Εκκλησίας, αυτή την ποίηση θα έπρεπε να μεταλαμπαδεύσει», υπογράμμιζε, καλώντας την Εκκλησία να προσφέρει ένα βαθύτερο νόημα στη ζωή των ανθρώπων, πέρα από απλούς ηθικούς κανόνες, μέσω μιας πνευματικής ποίησης που ανοίγει νέους ορίζοντες.

Ο Χρήστος Γιανναράς άφησε πίσω του έναν πλούσιο πνευματικό θησαυρό, που μας προσκαλεί να αναζητήσουμε το αληθινό νόημα της ζωής, την ποιότητα στις σχέσεις μας και την εσωτερική μας ελευθερία. Παρά τον θάνατό του, η σκέψη του παραμένει ζωντανή, συνεχίζοντας να μας καθοδηγεί και να μας εμπνέει.

Με τα λόγια της Μάρως Βαμβουνάκη: “Είναι από παλιά μια κατάπληξη μέσα στα ελληνικά πράγματα. Τώρα όμως, και με τον θάνατο ενός Έλληνα με το μέγεθος του Χρήστου Γιανναρά, το κακό κενό βοά πιο δυνατά. Είτε συμφωνείς μαζί του ή όχι, με ελάχιστη γνώση, με μια ματιά στα βιβλία του, καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για πνεύμα σπουδαίο, κεφάλαιο τόλμης, ήθους, έρευνας που ψηλαφεί με τέχνη μεγάλη και τα λεπτότερά μας υπαρξιακά. Πνευματικό κεφάλαιο της μίζερης πατρίδας που με το φανάρι ψάχνει να βρει έναν όντως άξιο, σοβαρό άξιο. Αριστοκράτης στα πάντα και ευγενής με τους πάντες, έφυγε στο ατέρμονο”.