Η οικογενειακή θεραπεία της Virginia Satir

Η Virginia Satir έγινε γνωστή γιατί εισήγαγε στην οικογενειακή θεραπεία την έννοια της αυτοεκτίμησης και τη σημασία των ατομικών πηγών που διαθέτει ο άνθρωπος για να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του. Τα βιβλία της αναφέρονται στην οικογενειακή επικοινωνία και είναι γνωστή η περίφημη διακήρυξη για την Εκτίμηση του Εαυτού.

Στις δεκαετίες ’60 και ’70 έγινε πολύ γνωστή και στο ευρύ κοινό, με τα βιβλία Conjoint family therapy (1964), Peoplemaking (1972). (Best sellers)

Θεωρείται από πολλούς η μητέρα, ή η γιαγιά της οικογενειακής θεραπείας. Υπήρξε πρωτεργάτης στο περίφημο Mental Research Institute στο Palo Alto της Καλιφόρνια – 1958 D. Jackson, Paul Watzlawick, Richard Fish, V. Satir, S. Minuchin, Irvin Yalom – και μάλιστα έστησε την πρώτη εκπαίδευση οικογενειακής θεραπείας σε ψυχιατρικό πλαίσιο.

Η στάση της είχε χωρητικότητα και αποδοχή για τον πελάτη, τους συνεργάτες και γενικότερα τους ανθρώπους. Είναι τυπική εκπρόσωπος της ανθρωπιστικής φιλοσοφίας στην οικογενειακή θεραπεία και υπόδειγμα για την χρήση του εαυτού του θεραπευτή, τη ζεστασιά, την ενσυναίσθηση και την επαφή με τον πελάτη.

Μερικά σημεία της φιλοσοφίας της:

Για την επιλογή συντρόφου: διαλέγουμε συντρόφους με όμοιες δυσκολίες στην αντιμετώπιση του εαυτού μας.

Για την ατομική ψυχική υγεία: εξαρτάται από την ικανότητα να αποδεχόμαστε τον εαυτό μας και τους άλλους, την άνεση να αναγνωρίζουμε τις ανάγκες και τα συναισθήματά μας, την ικανότητα να επικοινωνούμε καθαρά, την ικανότητα να δεχόμαστε διαφωνίες και να δεχόμαστε τη διαφορετικότητα των άλλων.

Για το γάμο: Οι δυσλειτουργικοί γάμοι ακολουθούν δυσλειτουργικούς κανόνες που περιορίζουν την ατομική ανάπτυξη και τη δυαδική εγγύτητα.

Μιλούσε συχνά για την ανάγκη εγγύτητας στο γάμο που συνδέθηκε αργότερα με το attachment theory.

Για τη Satir η έμφαση ήταν στο άτομο (πώς ζει την κατάσταση και πώς λειτουργεί), και στο άτομο μέσα στη σχέση. Η εστίαση δηλαδή είναι ταυτόχρονα στο άτομο και στη σχέση.

Σχετικά με τα συμπτώματα: εμφανίζονται όταν οι λειτουργικοί κανόνες δεν ταιριάζουν με τις ανάγκες επιβίωσης, ανάπτυξης, εγγύτητας και παραγωγικότητας.

Το σύμπτωμα που εμφανίζεται στο άτομο αφορά στην οικογένεια και έχει μία συναισθηματική λειτουργία που υποβοηθάει τα κεντρικά θέματα της δυναμικής των σχέσεων, όπως η διαμάχη για επιβολή, οι γονεϊκές συγκρούσεις, η έλλειψη αξιοπιστίας, η έλλειψη εγγύτητας.

Στην ίδια δυναμική αναδύονται και οι οικογενειακοί ρόλοι που είναι επίσης βοηθητικοί για τη συναισθηματική λειτουργία της οικογένειας ο ρόλος του μάρτυρα – θύματος, του σωτήρα, του καλού παιδιού ή γονιού, του κακού παιδιού ή γονιού. Οι ρόλοι αυτοί «προσκαλούν» και τους συμπληρωματικούς τους.

Η αυτοεκτίμηση και η ποιότητα της επικοινωνίας έχουν κυκλικές αλληλεπιδράσεις, δηλαδή χαμηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλή ποιότητα επικοινωνίας και αντίστροφα.

Στη δουλειά της εστίαζε στην αντίληψη που είχε ο καθένας για τον εαυτό του και τον άλλο, δηλαδή πώς νιώθει, πώς σκέφτεται, πώς αντιδρά στους άλλους.

Θεραπεία Ζευγαριού

Η θεραπευτική σχέση στηρίζει τις αλλαγές.

Τα συστατικά της είναι:
– η ενεργή παρουσία του θεραπευτή με ζεστασιά και ανθρωπιά
– η δημιουργία επαφής – τι βλέπω, τι ακούω, τι καταλαβαίνω, τι αγγίζω
– η ενσυναίσθηση – τι αισθάνομαι, τι νιώθω
– η ενστάλαξη ελπίδας
– η αξιοπιστία – σταθερότητα, παρουσία, συνέπεια, συνέχεια, εμπιστοσύνη

Στόχος της θεραπείας ζευγαριού: να αυξήσει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου.

Αυξάνοντας

• τη συνοχή και την καθαρότητα της έκφρασης σχετικά με τις προσωπικές ανάγκες μέσα στη σχέση,
• την αντίληψη του εαυτού και του άλλου,
• την αυτοσυνειδητότητα (να φεύγουν οι μάσκες) και
• την αυτοαποκάλυψη ώστε να αποδεχτούν και να εκτιμήσουν τη διαφορετικότητα ο ένας του άλλου.

Αυτός ο στόχος ήταν στην κατεύθυνση της ανάπτυξης, όχι της σταθερότητας.

Όχι να διατηρηθεί η σχέση, ούτε να χωρίσει το ζευγάρι αλλά να βοηθηθούν ο καθένας να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του.

Μέθοδος

Ενεργή συμμετοχή του θεραπευτή / use of self
I statements (ομιλία σε πρώτο πρόσωπο)
Έμφαση στα θετικά κίνητρα
Ενίσχυση της συναισθηματικής συνειδητότητας του καθενός
Καθαρότητα στην επικοινωνία
Ευθύτητα έκφρασης συναισθημάτων
Έκφραση εκτίμησης στο σύντροφο
Αποδοχή διαφορετικότητας
Επανεξέταση άκαμπτων κανόνων
Η σημασία του αγγίγματος
Τεχνικές / γλυπτά και κίνηση στο χώρο

Ασχολήθηκε κυρίως με το παρόν, ήταν πολύ ενεργητική, αποτελούσε μοντέλο επικοινωνίας, πρόσωπο-πηγή που μοιραζόταν τις ειδικές γνώσεις σαν τροφός, δασκάλα που ενορχηστρώνει διορθωτικές συναισθηματικές εμπειρίες (εξέφραζε αυτά που δεν λέγονται με ζεστασιά και φροντίδα).

Παρακαταθήκη

Το 1966 έφυγε από το Mental Research Institute, έγινε διευθύντρια στο Esalen Institute στην Καλιφόρνια. Ανήκε στην ομάδα του «κινήματος ανθρώπινου δυναμικού» μαζί με τους Maslow, Rogers, Perls. Το 1974 ένοιωσε απογοήτευση για την κριτική που της έγινε για τον υπερβάλλοντα ανθρωπιστικό της ζήλο από τους άνδρες οικογενειακούς θεραπευτές που επικρατούσαν τότε στο χώρο.

Οι θέσεις της παραμένουν επίκαιρες

• Η σημασία της άμεσης, αυθεντικής επικοινωνίας και αυτοαποκάλυψης
  
• Η σημασία της εκτίμησης του εαυτού
  
• Η προεξέχουσα σημασία της εγγύτητας και ασφαλείας στη σχέση πάνω και πέρα από την επίλυση προβλημάτων
  
• Η έμφαση στη δέσμευση αντί για έμφαση στην αντίσταση
  
• Ο θεραπευτής ενθαρρύνει, τρέφει και γιατρεύει, αντί να είναι ο αναλυτής, επιδιορθωτής προβλημάτων, ο μη εμπλεκόμενος αλλά προκλητικός με τις παράδοξες ουδέτερες παρεμβάσεις της εποχής εκείνης.

Πέθανε το 1988, δεν άφησε «σχολή» αλλά κληρονομιά, ανθεκτική στο χρόνο και διεισδυτική στις πρακτικές.