Η Συστημική Προσέγγιση στην Οικογενειακή Θεραπεία

Η συστημική προσέγγιση, βασισμένη στις αρχές της συστημικής θεωρίας, δίνει έμφαση στη σημασία της ανάλυσης του ατόμου ως μέρος ενός ευρύτερου συστήματος, όπως η οικογένεια ή οι κοινωνικές του σχέσεις. Ένα σύστημα ορίζεται ως ένα σύνολο από αλληλεξαρτώμενα μέρη, όπου η αλλαγή σε οποιοδήποτε μέρος επιδρά στο σύνολο. Αυτή η θεώρηση τονίζει πως το άτομο δεν μπορεί να εξεταστεί αποκομμένο από το περιβάλλον του, αλλά πρέπει να αναλυθεί με βάση τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσει.

Οι πρώτες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις επικεντρώνονταν στην ατομική σχέση μεταξύ θεραπευτή και ασθενή, με τη θεραπεία να εστιάζει στα εσωτερικά ζητήματα και στις υποκειμενικές συγκρούσεις του ατόμου. Παρά την κατανόηση ότι η οικογένεια παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, η έμφαση δινόταν στην ατομική ψυχοθεραπεία.

Η οικογενειακή θεραπεία αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1940, βασισμένη στη συστημική θεωρία, προκειμένου να καλύψει τα κενά της ατομικής θεραπείας. Θεωρείται ότι τα ψυχολογικά προβλήματα του ατόμου προκύπτουν και αναπτύσσονται μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο. Η προσωπικότητα του ατόμου διαμορφώνεται από αμφίδρομα σχέσεων και διαπροσωπικά γεγονότα που επαναλαμβάνονται κυκλικά.

Οι συστημικοί θεραπευτές, βλέποντας ότι οι ομαδικές θεραπείες είχαν θετική επίδραση, συνειδητοποίησαν πως η παρέμβαση στην οικογένεια ως σύνολο είχε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Αυτή η προσέγγιση βασίζεται στη θεωρία της ανατροφοδότησης και της κυκλικής αιτιότητας, όπου κάθε αλλαγή επηρεάζει όλα τα μέλη του συστήματος.

Η παραδοσιακή ψυχοθεραπεία εστιάζει στο άτομο, στη γραμμική αιτιότητα, και αναζητά απαντήσεις για το «γιατί» του προβλήματος. Η θεραπεία προσανατολίζεται στην αναζήτηση αιτιών στο παρελθόν του ατόμου, ενώ ο στόχος είναι να θεραπευτεί το μυαλό του ασθενούς.

Αντίθετα, η συστημική προσέγγιση επικεντρώνεται στις σχέσεις μεταξύ των μελών του συστήματος, εστιάζοντας στην αλληλεπίδραση στο «εδώ και τώρα». Η αιτιότητα θεωρείται κυκλική, δηλαδή το ένα μέλος επηρεάζει το άλλο, δημιουργώντας μια αμφίδρομη σχέση επιρροής. Η συστημική θεωρία θεραπεύει το σύνολο και αναγνωρίζει πως τα ατομικά συμπτώματα συχνά είναι έκφραση της δυσλειτουργίας ολόκληρου του συστήματος.

Η συστημική προσέγγιση εισήγαγε βασικές έννοιες όπως η ομοιόσταση, η κυκλική αιτιότητα και οι βρόγχοι ανατροφοδότησης. Οι συστημικοί θεραπευτές αναγνωρίζουν ότι τα συστήματα, όπως οι οικογένειες, επιδιώκουν να διατηρήσουν μια σταθερή κατάσταση, την ομοιόσταση. Η σταθερότητα αυτή επιτυγχάνεται μέσω μηχανισμών ανατροφοδότησης, οι οποίοι συμβάλλουν στη διατήρηση ή αλλαγή της ισορροπίας ανάλογα με τις συνθήκες.

Επιπλέον, οι συστημικοί θεραπευτές δίνουν ιδιαίτερη σημασία στα μεταβατικά στάδια του κύκλου ζωής του συστήματος, όπως είναι οι αλλαγές στους ρόλους των μελών της οικογένειας ή άλλων κοινωνικών συστημάτων. Οι προσωπικές εμπειρίες και η υποκειμενική οπτική κάθε μέλους είναι σημαντικές, καθώς συμβάλλουν στην κατανόηση των γενικότερων δυναμικών της οικογένειας.

Η ανάπτυξη της οικογενειακής θεραπείας επιταχύνθηκε κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς οι ερευνητές αξιοποίησαν νέες τεχνολογίες και μεθόδους ανατροφοδότησης για να κατανοήσουν τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις. Επιπλέον, η έρευνα για τη σχιζοφρένεια συνέβαλε καθοριστικά στην κατανόηση των οικογενειακών δυναμικών. Η θεωρία των διπλών μηνυμάτων, που διατυπώθηκε κατά τη μελέτη της σχιζοφρένειας, αναγνωρίζει τη σύγχυση που προκαλείται όταν ένα άτομο λαμβάνει αντικρουόμενα μηνύματα.

Παράλληλα, η Κίνηση Καθοδήγησης Παιδιών που ιδρύθηκε μετά τον πόλεμο, αναγνώρισε τη σημασία της συμμετοχής των γονέων στη θεραπεία των παιδιών. Η συμμετοχή των γονέων στη θεραπευτική διαδικασία αποτελεί βασικό στοιχείο της συστημικής προσέγγισης, καθώς τα προβλήματα των παιδιών συχνά σχετίζονται με δυσλειτουργικές οικογενειακές δυναμικές.

Η οικογενειακή θεραπεία ξεκίνησε ανεξάρτητα σε τέσσερα διαφορετικά σημεία στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Ο John Bell στο Clark University, ο Murray Bowen στην Menninger Clinic, ο Nathan Ackerman στη Νέα Υόρκη, και οι Jon Jackson και Jay Haley στο Palo Alto συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση των πρώτων θεωριών οικογενειακής θεραπείας. Οι ιδέες αυτών των πρωτοπόρων εστιάστηκαν στη σημασία της διαφοροποίησης του ατόμου από την οικογένεια καταγωγής και στην κατανόηση των συμπτωμάτων ως εκφράσεις της οικογενειακής δυσλειτουργίας.

Η συστημική προσέγγιση αποτελεί μια ολιστική μέθοδο κατανόησης και θεραπείας των ψυχικών διαταραχών, η οποία λαμβάνει υπόψη το άτομο ως μέρος ενός ευρύτερου συστήματος. Οι ανθρώπινες σχέσεις, η δομή των συστημάτων και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών είναι θεμελιώδη για την κατανόηση των προβλημάτων και για την επίτευξη της θεραπείας. Μέσα από την οικογενειακή θεραπεία, η συστημική θεωρία προσφέρει ένα πολύτιμο εργαλείο για την κατανόηση και βελτίωση των ανθρώπινων σχέσεων και της ψυχικής υγείας.

Βιβλιογραφία

• MacKay, L. (2012). Trauma and Bowen Family Systems Theory: Working with Adults Who Were Abused as Children. Australian and New Zealand Journal of Family Therapy, 44(3), 232-241.
• McWilliams, N. (2012). Ψυχαναλυτική Διάγνωση. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΙΨΥ.
• Van der Kolk, B. A., Perry, J. C., & Herman, J. L. (1991). Childhood Origins of Self-Destructive Behavior. American Journal of Psychiatry, 148(12), 1665-1671.
• Vague, H. B. (2008). Cutting and Self-Harm. New York: Chelsea House Publishers.