Τί κάνει την ομαδική ψυχοθεραπεία αποτελεσματική;

Η ομαδική ψυχοθεραπεία αποτελεί σύμφωνα με τον Yalom μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία, διαφορετική σε μεγάλο βαθμό από την ατομική θεραπεία. Πολλοί εν δυνάμει θεραπευόμενοι αλλά και νέοι θεραπευτές -όπως επισημαίνουν οι Dies & Dies (1993)- κάνουν το λάθος να θεωρούν πως στην ομαδική θεραπεία ουσιαστικά εφαρμόζεται το είδος της ατομικής θεραπείας σε πολλαπλά μέλη ταυτόχρονα. Ωστόσο η θεραπευτική ομάδα, όπως κάθε ζωντανό σύστημα δεν αποτελεί μια απλή σύναξη ατόμων, αλλά μια ενότητα, «ένα σύνολο» με τη δική του δομή, κανόνες και στόχους. Οι θεραπευόμενοι, άγνωστοι μεταξύ τους, γνωρίζοντας μόνο τον θεραπευτή, έχουν ενωθεί υπό μια παράξενη και άβολη για τον πρώτο καιρό συνθήκη, αυτή της ψυχοθεραπευτικής ομάδας. Ο ομαδικός θεραπευτής καλείται να μετατρέψει αυτούς τους αγνώστους σε μια υπαρκτή οντότητα, μια συνεκτική ομάδα (Yalom & Leszcz, 2005).

Τί είναι στα αλήθεια όμως αυτό που κάνει την ομαδική ψυχοθεραπεία αποτελεσματική;
Ο Yalom (2005) υποστηρίζει πως η ομαδική ψυχοθεραπεία είναι εξίσου βοηθητική με την ατομική για τους ανθρώπους, παρουσιάζοντας έντεκα θεραπευτικούς παράγοντες που συνεισφέρουν σε αυτή τη διαδικασία.

• Tα επίπεδα ελπίδας των θεραπευόμενων σε σχέση με τα αποτελέσματα καθώς και η δέσμευση στη διαδικασία, αυξάνονται παρατηρώντας τα παλαιότερα μέλη να επωφελούνται από την ομαδική θεραπεία.
• Στην ομαδική θεραπεία, οι περισσότεροι άνθρωποι εισέρχονται με την ανησυχητική σκέψη πως είναι μοναδικοί στη δυστυχία τους. Στην ομαδική θεραπεία διαψεύδεται αυτό το αίσθημα. Η ανακάλυψη της καθολικότητας, πως δηλαδή δεν είναι μόνοι και μοιράζονται τις ίδιες εμπειρίες ζωής και προβλήματα και με άλλους ανθρώπους επιφέρει μεγάλη ανακούφιση.
• Οι θεραπευόμενοι επωφελούνται από τις πληροφορίες που μεταδίδονται κατά τη διάρκεια της ομαδικής ψυχοθεραπείας. Οι πληροφορίες αφορούν είτε διδακτικές οδηγίες από τον θεραπευτή σε σχέση με την πορεία μιας νόσου, τα συμπτώματα κ.α. ή τις άμεσες συμβουλές και το νοιάξιμο που παρέχεται από τα μέλη και τον θεραπευτή.
• Τα μέλη μιας θεραπευτικής ομάδας κερδίζουν, δίνοντας. Προσφέρουν ενσυναίσθηση, ανατροφοδότηση, βοήθεια, υποστήριξη κ.α. ενώ ενθαρρύνεται η εναλλαγή ρόλων, με τα μέλη να αναλαμβάνουν ρόλους παρόχου και αποδέκτη των παραπάνω στοιχείων. Η ομάδα διέπεται από αλτρουισμό. Αρκετοί θεραπευόμενοι που θεωρούν τον εαυτό τους βάρος, μην έχοντας τίποτα σημαντικό να προσφέρουν στους άλλους, βιώνουν μια αναζωογονητική εμπειρία συνειδητοποιώντας μέσα από την ανατροφοδότηση των υπόλοιπων μελών πως τους βοήθησαν και θεωρούνται σημαντικοί για αυτούς.
• Μέσα από την ομαδική ψυχοθεραπεία, τα μέλη της αναπτύσσουν περισσότερο εκλεπτυσμένες κοινωνικές δεξιότητες και τροποποιούν τις κοινωνικά δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές.
• Στις θεραπευτικές ομάδες παρατηρείται μίμηση των συμπεριφορών του θεραπευτή και των υπόλοιπων μελών σε επίπεδο επικοινωνιακών μοτίβων (π.χ. εκδήλωση υποστήριξης) ενώ τα μέλη πειραματίζονται με συμπεριφορές που βλέπουν στους συν-θεραπευόμενους, κρατώντας όσες τους ταιριάζουν και αφήνοντας στην πορεία όσες δεν τους ταιριάζουν. Με αυτό τον τρόπο, ξεφεύγουν από παγιωμένους, και δυσπροσαρμοστικούς ρόλους. «Ανακαλύπτοντας τί δεν είμαστε, προχωρούμε προς την ανακάλυψη του τί είμαστε” αναφέρει χαρακτηριστικά ο Yalom.
• Μέσα στη θεραπευτική ομάδα, τα μέλη βιώνουν μια διορθωτική ανασύσταση της οικογένειας: Ο Yalom υποστηρίζει πως κοινός παρονομαστής των περισσότερων θεραπευόμενων αποτελεί μια «σαφώς μη ικανοποιητική εμπειρία από την πρώτη και πιο σημαντική ομάδα τους : την πρωτογενή οικογένεια». Η θεραπευτική ομάδα μοιάζει με την οικογένεια. Συναντώνται γονεικές μορφές, αδελφικές μορφές, ισχυρά συναισθήματα προσωπικές αποκαλύψεις κ.α. ενώ με το πέρασμα του χρόνου κάθε μέλος τείνει να αλληλεπιδρά με την ομάδα, όπως με την οικογένεια του. Αφού αναδυθούν οι πρώιμες οικογενειακές συγκρούσεις και εμπειρίες, οι θεραπευτές συμβάλλουν στην παρεμπόδιση της παγίωσης σχεσιακών μοτίβων που παρακωλύουν την ωρίμανση και ενθαρρύνουν τα μέλη να πειραματιστούν με νέους λειτουργικούς ρόλους και μοτίβα συμπεριφοράς.
• Τα μέλη των θεραπευτικών ομάδων έχουν την ευκαιρία να εκτονώσουν το συναίσθημα τους. Δεν είναι μόνο η συναισθηματική κάθαρση όμως που λειτουργεί θεραπευτικά στις ομάδες αλλά ένας συνδυασμός γνωσιακής μάθησης, απόκτησης δεξιοτήτων και αντίληψη του ρόλου της συναισθηματικής αποφόρτισης στις διαπροσωπικές σχέσεις. Χαρακτηριστικά αυτοαναφορικά παραδείγματα αποτελούν τα εξής: «Έμαθα να λέω τί με ενοχλεί», «έμαθα πώς να εκφράζω τα συναισθήματα μου».
• Απολαμβάνουν το αίσθημα του ανήκειν σε μια συνεκτική ομάδα. Αισθάνονται ζεστασιά, άνεση, αποδοχή, αλληλουποστήριξη, εκτιμούν την αξία της ομάδας και νιώθουν πως εκτιμάται και η αξία των ίδιων.
• Ωθούνται προς την απόκτηση ικανοποιητικών διαπροσωπικών σχέσεων χωρίς διαστρεβλώσεις. Mέσα από την ανατροφοδότηση των υπόλοιπων συν-θεραπευόμενων και της συναινετικής επικύρωσης που συναντούν στην ομάδα, τα μέλη μαθαίνουν και ανακαλύπτουν δυνατά και μη στοιχεία του εαυτού, αναγνωρίζουν δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές, εκτιμούν τον αντίκτυπο τους στα συναισθήματα των άλλων και αναλαμβάνουν την ευθύνη για την τροποποίηση δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών.
• Έρχονται αντιμέτωποι με βαθιά υπαρξιακά ζητήματα που αφορούν την αναμέτρηση της ανθρώπινης ύπαρξης με την ευθύνη, την θεμελιώδη απομόνωση, την αναγνώριση της θνητότητας, την εύρεση νοήματος.

Aξίζει να αναφερθεί πως οι θεραπευτικοί παράγοντες επηρεάζονται από τον τύπο της ομαδικής θεραπείας, το στάδιο της θεραπείας, δυνάμεις που δρουν έξω από την ομάδα αλλά και από ατομικές διαφορές.

Βιβλιογραφία

• Yalom, I. D., & Leszcz, M. (Collaborator). (2005). The theory and practice of group psychotherapy (5th ed.). Basic Books/Hachette Book Group.Dies, K. R., & Dies, R.R. (1993). Directive facilitation: A model for short-term group treatments, Part 2. The Indepent Practitioner, 13, 177 – 184

Αρθρογράφος: Λουίζα Σταμάτη