“Το Θεραπευτικό Πλαίσιο στην Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία Παιδιών και Εφήβων: Δυναμικές, Προκλήσεις και Ρήγματα”

Το θεραπευτικό πλαίσιο αποτελεί κρίσιμο στοιχείο στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, λειτουργώντας ως το πλαίσιο μέσα στο οποίο εργάζονται ο θεραπευτής και ο ασθενής. Ο Wilfred Bion (1967) αναφέρθηκε στη θεραπευτική διαδικασία ως μια συνάντηση με τον ασθενή “χωρίς μνήμη ή επιθυμία,” με εστίαση στην παρούσα δυναμική και τις συναισθηματικές και ψυχικές ανάγκες του παιδιού ή του εφήβου. Αυτό το άρθρο εξετάζει τις ιδιαίτερες πτυχές του θεραπευτικού πλαισίου στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων, υπογραμμίζοντας τις διαφορές της από την ψυχοθεραπεία ενηλίκων, και συζητά τις τεχνικές προκλήσεις που ανακύπτουν κατά τη θεραπεία νεαρών ασθενών.

Δομή και κέλυφος

Ο Green (2005) πρότεινε ότι το ψυχαναλυτικό πλαίσιο μπορεί να χωριστεί σε δύο βασικά μέρη: τη δραστική μήτρα και το κέλυφος. Η δραστική μήτρα αναφέρεται στην ελεύθερη προσοχή του θεραπευτή και τις ελεύθερες συνειρμικές εκφράσεις του ασθενούς, οι οποίες μαζί αποτελούν τον πυρήνα της ψυχαναλυτικής διαδικασίας. Για τα παιδιά, αυτές οι ελεύθερες συνειρμικές εκφράσεις μπορεί να εμφανιστούν μέσω του παιχνιδιού ή των σχεδίων, αντί για λεκτική έκφραση, όπως πρώτα συζητήθηκε από την Melanie Klein (1932).

Το κέλυφος, από την άλλη πλευρά, περιλαμβάνει πρακτικές πτυχές της θεραπείας, όπως η διάρκεια των συνεδριών, οι αμοιβές και η δομή του θεραπευτικού συμβολαίου. Αυτές οι συμφωνίες γίνονται συχνά μεταξύ του θεραπευτή και των γονέων ή φροντιστών του παιδιού, αντανακλώντας την εξάρτηση των παιδιών και των εφήβων από τους ενήλικες για τη διαμεσολάβηση πτυχών της θεραπείας​.

Το Θεραπευτικό πλαίσιο στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων

Στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων, το θεραπευτικό πλαίσιο διαμορφώνεται τόσο από το παιδί όσο και από τους γονείς. Η διασύνδεση αυτών των δύο στοιχείων αντικατοπτρίζει τις διπλές πραγματικότητες που βιώνει το παιδί ή ο έφηβος: την οικογένεια και το θεραπευτικό περιβάλλον. Όπως σημείωσε η Klein, η εξάρτηση του παιδιού από τους γονείς του συχνά σημαίνει ότι οι δικές τους ψυχολογικές δυναμικές μπορούν να επηρεάσουν τη θεραπευτική διαδικασία.

Η συμμετοχή των γονέων στη διαμόρφωση του θεραπευτικού συμβολαίου είναι αναγκαία, αλλά μπορεί επίσης να οδηγήσει σε περιπλοκές, ειδικά όταν οι γονείς προβάλλουν τις δικές τους ασυνείδητες συγκρούσεις στο θεραπευτικό πλαίσιο. Αυτή η δυναμική απαιτεί προσεκτική διαχείριση από τον θεραπευτή, ώστε να διατηρηθεί η θεραπευτική ακεραιότητα και να διασφαλιστεί ότι καλύπτονται οι ανάγκες του παιδιού ή του εφήβου​.

Ρήγματα στη δραστική μήτρα: κίνδυνος για τη θεραπευτική εργασία

Τα ρήγματα στη δραστική μήτρα εμφανίζονται όταν ο θεραπευτής δεν μπορεί να διατηρήσει την αναγκαία ψυχαναλυτική στάση. Για παράδειγμα, η αδυναμία του θεραπευτή να ακούσει βαθιά το υλικό του ασθενούς μπορεί να διαταράξει την εξέλιξη της θεραπευτικής διαδικασίας. Αυτή η διαταραχή είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη στην ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων, όπου ο θεραπευτής πρέπει να είναι ευαίσθητος στις συμβολικές σημασίες του παιχνιδιού ή της συμπεριφοράς του παιδιού.

Ένα ενδεικτικό παράδειγμα αφορούσε έναν 15χρονο έφηβο που εξέφραζε έντονο θυμό και σαδισμό κατά τη διάρκεια των συνεδριών. Η συμπεριφορά του δημιουργούσε ένα δύσκολο θεραπευτικό περιβάλλον, όπου ο θεραπευτής ένιωθε παγιδευμένος από τις επαναλαμβανόμενες επιθετικές φαντασιώσεις του αγοριού. Αυτή η κατάσταση υπογράμμισε τη σημασία της διατήρησης της ικανότητας του θεραπευτή να ακούει πέρα από το επιφανειακό υλικό, καθώς η αποτυχία να το πράξει αυτό διακινδύνευε την ενίσχυση των καταστροφικών συμπεριφορών του παιδιού​.

Ρήγματα στο κέλυφος: Τροποποιήσεις και ο ρόλος των γονέων

Ενώ τα ρήγματα στη δραστική μήτρα είναι πιο ανησυχητικά, οι τροποποιήσεις στο κέλυφος μπορούν επίσης να επηρεάσουν τη θεραπευτική διαδικασία. Αλλαγές στη δομή της θεραπείας, όπως η συχνότητα των συνεδριών ή οι οικονομικές ρυθμίσεις, μπορεί να προκύψουν από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά μπορούν επίσης να αντικατοπτρίζουν βαθύτερες ψυχολογικές δυναμικές μεταξύ του παιδιού, του θεραπευτή και των γονέων.

Σε μια περίπτωση, μια 14χρονη κοπέλα, η Κατερίνα, αντιμετώπιζε προβλήματα αυτοτραυματισμού και εξέφραζε τα συναισθήματά της έμμεσα μέσα από σιωπή και επιφανειακές συζητήσεις. Μετά την αύξηση της συχνότητας των συνεδριών σε απάντηση σε μια κρίση, η θεραπευτική σχέση βαθαίνει και η Κατερίνα μπόρεσε να ανοιχτεί περισσότερο στα συναισθήματά της. Αυτή η περίπτωση δείχνει πώς οι αλλαγές στο κέλυφος μπορούν να λειτουργήσουν ως θεραπευτικές παρεμβάσεις, όταν αντιμετωπίζονται με προσοχή και ανταπόκριση στις ανάγκες του ασθενούς​.

Το θεραπευτικό πλαίσιο στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων είναι ένα σύνθετο και δυναμικό πλαίσιο που πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αλληλεπίδραση μεταξύ του παιδιού, του θεραπευτή και των γονέων. Ενώ η δραστική μήτρα αποτελεί τον πυρήνα της ψυχαναλυτικής διαδικασίας, το κέλυφος παρέχει τη δομή μέσα στην οποία λαμβάνει χώρα η θεραπεία. Τα ρήγματα σε οποιοδήποτε από τα δύο συστατικά μπορούν να απειλήσουν τη θεραπευτική εργασία, αλλά με προσεκτική διαχείριση και κατανόηση, αυτές οι προκλήσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν, υποστηρίζοντας την ψυχική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.

Βιβλιογραφία

• Bion, W.R. (1967). Notes on Memory and Desire. Psychoanalytic Forum.
• Green, A. (2005). Key Ideas for Contemporary Psychoanalysis: Misrecognition and Recognition of the Unconscious. London: Routledge.
• Klein, M. (1932). The Psycho-Analysis of Children. London: Vintage.
• Anagnostaki, L., Zaharia, A., & Matsouka, M. (2017). Discussing the Therapeutic Setting in Child and Adolescent Psychoanalytic Psychotherapy. Journal of Child Psychotherapy. DOI: 10.1080/0075417X.2017.1368688.