Το συναίσθημα στην ψυχοθεραπευτική θεωρία

Οι συναισθηματικές διεργασίες και διαδικα­σίες κατέχουν κεντρική θέση στην ψυχοθεραπευτική θεωρία και πράξη. 

Παρότι διαφέρουν ως προς τη θεραπευτική αξία του συναισθήματος, όλες οι προσεγγίσεις κάνουν αναφορά στην θεραπευτική χρησιμότητα της βίωσης και έκφρασης του συναισθήματος στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία και συμφωνούν στο ότι η βίωση και έκφραση συναισθήματος συμβάλλει στην θεραπευτική αλλαγή, άλλοτε άμεσα, έχοντας από μόνη της θεραπευτική αξία, και άλλοτε έμμεσα, ως παράπλευρη διαδικασία.

Η θεραπευτική αξία της βίωσης και έκφρασης συναισθήματος συνοψίζεται σε πέντε βασικούς άξονες : 

• το συναίσθημα ως εκφόρτιση, 
•  το συναίσθημα ως μέσο ενόρασης, 
• το συναίσθημα ως μέσο μάθησης, 
• το συναίσθημα ως μέσο γνωστικής αναδόμησης, και 
• το συναίσθημα ως προσαρμοστικός οδηγός.

Το συναίσθημα ως εκφόρτιση: 

Μια βασική λειτουργία της βίωσης συναισθήματος είναι η καθαρτική του δράση. Ο θεραπευόμενος επικεντρώνεται και εκφράζει συναισθήματα που έχει απωθήσει, καταπιέσει, και αγνοήσει. Τα συναισθήματα αυτά εκφορτίζονται, δηλαδή η ενέργεια που κατασπαταλάται για την συγκράτηση τους απελευθερώνεται και οι έμμεσες παρενέργειες τους στη συμπεριφορά του ατόμου εξαλείφονται. Για κάποιες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, η συναισθηματική εκφόρτιση αρχικά θεωρήθηκε επαρκής για την επαναφορά της ψυχικής ισορροπίας του ατόμου και αποτέλεσε αυτοσκοπό της θεραπευτικής διαδικασίας. Εντούτοις, οι νεώτερες προσεγγίσεις παρότι αποδέχονται την καθαρτική αξία της βίωσης και έκφρασης συναισθήματος, την θεωρούν ως το πρώτο βήμα, απαραίτητο για την εμφάνιση περαιτέρω θεραπευτικών φαινομένων. 

Το συναίσθημα ως μέσο ενόρασης:

Οι ψυχαναλυτικές, ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις εστιάζουν στην βίωση συναισθήματος ως μέσο για την εμφάνιση της ενόρασης. Εμβαθύνοντας στο συναισθηματικό του βίωμα, ο θεραπευόμενος έχει τη δυνατότητα να ανακαλέσει τα απωθημένα περιστατικά, γεγονότα, βιώματα, και συναισθήματα και να τα αλληλοσυνδέσει. Αυτή η εμβάθυνση, διερεύνηση, και εξερεύνηση καταλήγει σε μια βαθύτερη κατανόηση καταστάσεων και προσωπικών βιωμάτων, οδηγεί σε ενόραση, η οποία με την σειρά της προκαλεί μια διαφορετική αφήγηση της προσωπικής του ιστορίας και συντελεί στην θεραπευτική αλλαγή.

Το συναίσθημα ως μέσο μάθησης: 

Η βίωση συναισθημάτων λειτουργεί και ως μέσο μάθησης. Στη συμπεριφορική παράδοση ο θεραπευόμενος εκτίθεται στα φοβογόνα ή αγχογόνα ερεθίσματα, προκειμένου να βιώσει στο μέγιστο βαθμό τα αντίστοιχα αρνητικά συναισθήματα, τα οποία τελικά είτε εκφορτίζονται μέσω της διαδικασίας απευαισθητοποίησης, είτε αντικαθίστανται από άλλα. Η αρνητική συναισθηματική αντίδραση αποβάλλεται είτε μέσω της εξοικείωσης του οργανισμού, είτε μέσω της μάθησης εναλλακτικών και περισσότερο λειτουργικών συμπεριφορών και αντιδράσεων.

Το συναίσθημα ως μέσο γνωστικής αναδόμησης: 

Η γνωστική αναδόμηση είναι η διαδικασία κατά την οποία ο θεραπευτής αντικρούει τις γνωστικές διαστρεβλώσεις ή τις παράλογες πεποιθήσεις του θεραπευόμενου προκειμένου να τις αντικαταστήσει με άλλες πιο ρεαλιστικές και λειτουργικές. Για τις γνωστικές θεραπευτικές προσεγγίσεις, η βίωση συναισθήματος θεωρείται ως το πλέον αποτελεσματικό και άμεσο μέσο για την κατανόηση και τροποποίηση βαθύτερων γνωστικών δομών, συναισθηματικών ­ γνωστικών σχημάτων ή δυσλειτουργικών πρότυπων συμπεριφοράς. Η τροποποίηση αυτή αποτελεί μια γνωστική αναδόμηση που προκαλείται μέσω των έκδηλων αντιφάσεων που εγείρονται με την ανάδυση σχημάτων που οδηγούν σε γνωστική σύγκρουση. Η επίλυση αυτών των γνωστικών συγκρούσεων οδηγεί σε αρμονικότερη και γνωστικά αρτιότερη αντίληψη και κατανόηση του εαυτού και του περιβάλλοντος.

Το συναίσθημα στην θεραπευτική σχέση

Ένας θεραπευτής παρά το ότι μπορεί να είναι ικανός να χρησιμοποιεί όσα έχει διδαχθεί στη θεωρία, έχει ως στόχο την δημιουργία μιας ασφαλούς και αξιόπιστης σχέσης με τον θεραπευόμενο. Η διαμόρφωση ενός ζεστού και υποστηρικτικού περιβάλλοντος, στο οποίο θα υπάρχει η δυνατότητα να εκφραστούν θετικά ή αρνητικά συναισθήματα, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για το άνοιγμα του θεραπευόμενου. Η θεωρία και η τεχνική μεταδίδονται μέσα από την παρουσία του θεραπευτή ως προσώπου, που είναι κλειδί στη διαδικασία της ψυχοθεραπείας. Η αποτελεσματική ψυχοθεραπεία εξαρτάται από το πόσο λειτουργεί η θεραπευτική σχέση. 

Βιβλιογραφία

• Σταλίκας, Α., & Μυτσκίδου, Π. (2011). εισαγωγή στη Θετική ψυχολογία. Αθήνα: Τόπος.

• Σταλίκας, Α., Μπούτρη, Α., Δημητριάδου, Ε., Σεργιάννη, Χ., & Μερτίκα, Α. (2007). Η βίωση θετικού συναισθήματος στην ψυχοθεραπεία: Βασικές έννοιες, ορισμός, χρησιμότητα και φιλοσοφικό πλαίσιο. Στο Μ. Μαλικιώση­Λοϊζου (Επ.Επιμ.), Συμβουλευτική ψυχολογία: Σύγχρονες προσεγγίσες (σελ.74­96). Αθήνα: Ατραπός.

• Σταλίκας, Α. & Μπούτρη, Α. (2004). Θεμελιώδη θέματα ψυχοθεραπείας: Το συναίσθημα στην ψυχοθερα- πεία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

• Λακιώτη, Α. (2011). Η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας. Στο Α. Σταλίκας και Π. Μυτσκίδου (Επιμ.), εισαγωγή στη Θετική ψυχολογία (σελ.117­140). Αθήνα: Τόπος.