“Το ψυχικό τραύμα: Η ιστορία του μαργαριταριού”

Όταν κάποια πίεση ξεπεράσει τα όρια του σώματός μας, επέρχεται σωματικός τραυματισμός: το δέρμα μας ανοίγει, οι μύες και οι τένοντες παθαίνουν θλάση, τα κόκκαλα σπάνε.

Τι συμβαίνει όμως με την ψυχή μας;

Όταν έρθουμε αντιμέτωποι με μια εξαιρετικά στρεσσογόνο εμπειρία, όπως είναι μια φυσική καταστροφή ή ένα σοβαρό ατύχημα, κινητοποιούνται όλες μας οι δυνάμεις για να την ξεπεράσουμε. Ως τραυματική μπορεί όμως να βιωθεί ακόμα και μια εμπειρία όπως μια δύσκολη γέννα, ή η απώλεια εργασίας. Το πόσο θα επηρεαστεί κάποιος από ένα σοβαρό, δυνητικά τραυματικό γεγονός, εξαρτάται κατά πολύ από το πόσο έτοιμος είναι να το δεχτεί και να το αντιμετωπίσει, ανάλογα τις προηγούμενες εμπειρίες του, τη δομή της προσωπικότητάς του, αλλά και από το υποστηρικτικό δίκτυο που έχει.

Γενικότερα, ένα περιβάλλον από το οποίο η αγάπη απουσιάζει ή η απόρριψη κυριαρχεί είναι πιθανό, μακροπρόθεσμα, να λειτουργήσει τραυματικά. Αν οι προσπάθειές μας να ξεπεράσουμε τα βιώματα αυτά δεν επαρκούν, τότε δημιουργούνται εσωτερικά «ρήγματα». Οι εμπειρίες εγγράφονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και προκαλούν «ψυχικά τραύματα». Η ιστορία του στρειδιού Καμιά φορά συμβαίνει να εισχωρήσει σ’ενα στρείδι ένας κόκκος άμμου ή ένα ξένο σώμα. Εάν το στρείδι δε μπορεί να το αποβάλλει, τότε το ξένο αυτό σώμα διαταράσσει την ισορροπία τoυ. Γύρω από αυτό δημιουργείται ένα είδος μόλυνσης, σκλήρυνσης ή σήψης. Αυτή η διαταραχή μπορεί να κάνει όλο το βιολογικό σύστημα του στρειδιού να νοσήσει.

Για να αμυνθεί, το στρείδι «χτίζει» αλλεπάλληλα στρώματα πέρλας γύρω από τον κόκκο της άμμου. Έτσι δημιουργείται σιγά σιγά το μαργαριτάρι. Ο κόκκος απομονώνεται από το περιβάλλον του και δε μπορεί να βλάψει πια το στρείδι. Το μαργαριτάρι εξασφαλίζει στο στρείδι την επιβίωση. Ίσως γι αυτό παρομοιάζουν το μαργαριτάρι με δάκρυ, επειδή κατά κάποιο τρόπο εμπεριέχει τον πόνο. Παρόμοια αντιδρά και ο ανθρώπινος οργανισμός μετά από μια τραυματική εμπειρία, κατά την οποία ένιωσε ανήμπορος και αβοήθητος. Οι αναμνήσεις, οι εικόνες και οι αισθήσεις τις οποίες δε μπορούμε να επεξεργαστούμε απομονώνονται σωματικά και ψυχικά. Καποιες φορές δεν θυμόμαστε καν τι έγινε. Όταν όμως υπάρξει η κατάλληλη αφορμή ή σε μια κρίσιμη περίοδο της ζωής μας, ο τρόμος και η απόγνωση έρχονται στην επιφάνεια.

Παρόμοια με το μαργαριτάρι, ένας άνθρωπος που έχει ζήσει τέτοιου είδους εμπειρίες, κατά τις οποίες ένιωσε ανήμπορος και αβοήθητος, συνήθως δυσκολεύεται να επεξεργαστεί τις αισθήσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σχετίζονται με το γεγονός και τις απομονώνει ψυχικά και σωματικά. Έτσι, αυτός που έχει βιώσει τραυματικά γεγονότα, είτε σκέπτεται συνέχεια και με διαφορετικούς τρόπους το κακό που του συνέβη (επανάληψη της εμπειρίας) ή το ξεχνά τελείως, το απωθεί (αποφυγή της αρχική μνήμης). Οι περιπτώσεις με συμπτώματα αποφυγής, μπορεί να αποφεύγουν συστηματικά μέρη και άτομα που σχετίζονται με το γεγονός, σταδιακά να νιώθουν μόνοι και αποξενωμένοι ή/και το πλέον χαρακτηριστικό σύμπτωμα να δυσκολεύονται να θυμηθούν κομμάτια της εμπειρίας τους και να εξηγήσουν πως αισθάνονται ή να θυμούνται την εμπειρία τμηματικά.

Όταν όμως υπάρξει μία αφορμή (π.χ. μία κρίσιμη στιγμή στη ζωή), ο φόβος και ο πανικός της αρχικής εμπειρίας μπορεί να εμφανιστούν ξαφνικά. Για παράδειγμα, ένα άνθρωπος που έχει βιώσει ένα σοβαρό τροχαίο, δε θυμάται τίποτα από την ώρα της σύγκρουσης και μετά, ακόμα και αν κάτι τέτοιο δεν δικαιολογείται ιατρικά (δεν υπήρχε σοβαρός τραυματισμός), εκτός από την μυρωδιά του καμένου λάστιχου που υπήρχε έντονη στην ατμόσφαιρα. Όσο πιο βαριά και πιο τραυματική είναι η αρχική εμπειρία, τόσο περισσότερο ο οργανισμός έχει την τάση να την σπάει σε κομμάτια πριν την αποθηκεύσει. Σαν ένα σετ πολύ βαριές αποσκευές που δεν μπορώ να σηκώσω όλες μαζί και τις παίρνω μία-μία, ο εγκέφαλος κατακερματίζει τις εμπειρίες και τις αποθηκεύει σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου και του σώματος.

Οι περιπτώσεις με συμπτώματα επανάληψης, κατακλύζονται από εικόνες, σκέψεις και συναισθήματα που σχετίζονται με τις εμπειρίες τους, έχουν δυσκολίες στον ύπνο (τάση να κοιμούνται συνέχεια ή καθόλου), μπορεί να βλέπουν εφιάλτες, να έχουν εκρήξεις θυμού, πανικού ή φοβίες, να νιώθουν συνεχώς θλιμμένοι, να έχουν σωματικές εκδηλώσεις (όπως ταχυπαλμίες, πονοκεφάλους κλπ), και επίσης να νιώθουν απομονωμένοι και αποξενωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο. Τα σοβαρά τραύματα εμφανίζονται με τον πιο ύπουλο και φαινομενικά – ασύνδετο με την υπόλοιπη ζωή- τρόπο: ας δούμε το παράδειγμα του άντρα ή της γυναίκας που έχει την τάση να κάνει κακοποιητικές σχέσεις με συντρόφους που τον/την κακομεταχειρίζονται σωματικά ή/και ψυχικά.

Συχνά, βλέπουμε αυτούς τους ανθρώπους που βασανίζονται μέσα στη σχέση, να δυσκολεύονται εξαιρετικά να βάλουν ένα όριο στην κακοποίηση και να τερματίσουν τη σχέση, με μαθηματική ακρίβεια να ξαναπέφτουν και σε κάποιο/α επόμενη σύντροφο που φέρει τα ίδια (ή κάποια από τα ίδια) χαρακτηριστικά. Στην προκειμένη περίπτωση η επιλογή συντρόφου, που σε αρκετό κόσμο μοιάζει με μία “τυχαία” συνάντηση, αποτελεί μία ασυνείδητη επιλογή του ανθρώπου, που σε ένα επίπεδο έχει την ανάγκη να επαναλάβει μία προηγούμενη τραυματική εμπειρία.

Η αλήθεια είναι ότι στην προσωπική ιστορία αυτών των ανθρώπων θα βρούμε στοιχεία αυτής της ερωτικής σχέσης στις πρωταρχικές σχέσεις της πατρικής τους οικογένειας -θα έχουν κακοποιηθεί σαν παιδιά. Το τραύμα κάνει την εμφάνισή του ξανά και ξανά σε μία ασυνείδητη πάντα προσπάθεια επίλυσης του. Οι περιπτώσεις αποφυγής ή επανάληψης του ψυχικού τραύματος ουσιαστικά αποτελούν τη άλλη όψη του ιδίου νομίσματος. Σε κάθε περίπτωση ο άνθρωπος δεν έχει καταφέρει να συμφιλιωθεί με το συγκεκριμένο μέρος της προσωπικής του ιστορίας, να του δώσει ένα νόημα και να το τοποθετήσει κάπου μέσα του.