Ψυχοθεραπεία

Τριγωνοποίηση

Πολύ συχνά σε μία συγκρουσιακή ή προβληματική σχέση δύο μελών της οικογένειας παρεμβάλλεται ένα τρίτο μέλος, το οποίο λειτουργεί ως «κυματοθραύστης», προσπαθώντας να μειώσει την ένταση μεταξύ τους. Η σύμπραξη των δύο μελών ξεχωριστά με το τρίτο μέλος ονομάζεται «συνασπισμός» ή «τριγωνοποίηση» (Παπαδιώτη-Αθανασίου, 2000) κι έχει σκοπό τη μείωση της έντασης και τη διατήρηση του συστήματος. Ειδικά στις οικογένειες οι συνασπισμοί δημιουργούνται με σκοπό την συναισθηματική κυρίως υποστήριξη (Haley, 1976).

Τριγωνοποίηση μπορεί να συμβεί με τα υποσυστήματα της πυρηνικής οικογένειας ή και με τα υποσυστήματα των πατρικών οικογενειών και παρ’ όλο που μπορούν να συνυπάρχουν πολλά τρίγωνα την ίδια περίοδο, ωστόσο υπάρχει ένα κεντρικό τρίγωνο που μοιάζει να εξασφαλίζει την ισορροπία στην οικογένεια. Το τρίγωνο στη σχέση μιας οικογένειας δημιουργείται όταν πραγματοποιείται μια σταθερή συμμαχία μεταξύ των δύο και εναντίον ενός τρίτου. Ένας από τους τρεις μπλέκεται στη σχέση των δύο, έχοντας ρυθμιστικό ρόλο και ακόμα κι αν το μέλος αποχωρίσει ακόμα και από την οικογένεια, η τριγωνοποίηση μπορεί να παραμείνει. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο ρόλος που συνήθως έπαιζε ένα μέλος της οικογένειας σε μια τριγωνική σχέση εντός της οικογένειας επαναλαμβάνεται σε μια νέα οικογένεια που θα φτιάξει.

Κάποια τρίγωνα δημιουργούνται παροδικά για να «εξυπηρετήσουν» κάποιες έκτακτες περιστάσεις, όπως για παράδειγμα μπορεί να δημιουργηθεί μια στενή σχέση μεταξύ μητέρας και κόρης όσο προσπαθεί να βοηθήσει την κόρη στο ξεκίνημα μιας σχέσης προκειμένου να της δώσει πληροφορίες, οδηγίες και συμβουλές για την σεξουαλικότητα.

Εκτός από την τριγωνοποίηση που δημιουργείται από τον συνασπισμό δύο μελών εναντίον ενός τρίτου, τριγωνοποίηση μπορεί να προκύψει και όταν ένα μέλος αναπτύσσει προβλήματα στη συμπεριφορά του. Μια άσχημη κατάσταση μεταξύ των γονέων, μια συγκρουσιακή σχέση μπορεί να φοβίσει ένα παιδί. Επειδή αυτό θα νιώσει ανασφάλεια, θα επιδιώξει να κάνει κάτι για να εξομαλύνει την άσχημη ατμόσφαιρα. Σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να φτάσει στο σημείο να εκδηλώσει εκείνο κάποιο σύμπτωμα (σωματικό ή συναισθηματικό) για να τραβήξει την προσοχή των γονιών του. Το παιδί εμφανίζει ένα σύμπτωμα το οποίο σύμπτωμα εξυπηρετεί μια λειτουργία: να ενώσει τους γονείς και να τους κάνει να ξεχάσουν ένα σημαντικό προσωπικό τους πρόβλημα που απειλεί τη σχέση τους. Με τον τρόπο αυτό το παιδί τριγωνοποιείται με τους γονείς.

Σε πιο ακραία τρίγωνα το παιδί εμπλέκεται στη σχέση των γονιών όχι μόνο ως παιδί, αλλά παίζει και ρόλους ανώτερους στην ιεραρχία: μπορεί για παράδειγμα να γίνεται γονέας των γονέων του και άλλοτε να τους συμβουλεύει, ενώ άλλοτε να τους επιπλήττει για την συμπεριφορά τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα όρια του ζευγαριού είναι πολύ χαλαρά, επιτρέποντας την είσοδο στο τρίτο μέλος. Το τρίτο μέλος, στις περισσότερες των περιπτώσεων, είναι το πρωτότοκο παιδί. Το τριγωνοποιημένο παιδί αποσπάται από το υποσύστημα των παιδιών κι έτσι μπορεί να χάσει ένα μέρος του ρόλου των παιδιών της ηλικίας του.

Ένα ακόμα ακραίο τρίγωνο συμβαίνει όταν κυρίως το υποσύστημα συζύγων-γονέων έχει κάποιο πρόβλημα ή κάποια σύγκρουση και το μεταφέρει σε κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας, βγάζοντας το εκτός συστήματος, λειτουργώντας ως αποδιοπομπαίος τράγος. Με αυτό τον τρόπο το υποσύστημα των συζύγων, αλλά και όλη η οικογένεια, φαινομενικά δεν έχει κάποιο πρόβλημα και είναι το παιδί που διώχνεται από το σύστημα εκείνο που εκφράζει το πρόβλημα. Για παράδειγμα, ενώ οι δύο σύζυγοι μαλώνουν και συγκρούονται για δικούς τους λόγους, αυτή η σύγκρουση μπορεί να διακοπεί αν ο ένας μεταφέρει στον άλλο την είδηση για τους «κακούς» βαθμούς του παιδιού τους. Έτσι, οι δύο σύζυγοι ενώνονται για να επιπλήξουν το παιδί και ξεχνούν, έστω και προσωρινά, την προσωπική τους σύγκρουση. Δεν ασχολούνται με αυτή προκειμένου να τη λύσουν και επιλέγουν να ασχοληθούν με τον «κακό μαθητή».

Τα χαρακτηριστικά ενός τριγώνου μπορεί να είναι:

  • Τα πρόσωπα που εμπλέκονται στο τρίγωνο δεν ανήκουν συνήθως σε ίδιες γενιές.
  • Τα δύο πρόσωπα που συμμαχούν είναι συνήθως διαφορετικής γενιάς.
  • Κάθε μέλος του τριγώνου συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο, ώστε ή να ανακουφιστεί μέσα από μια συμμαχία, ή για να αποφύγει την ένταση.
  • Τη σύμπραξη συνήθως τα πρόσωπα που δημιουργούν το τρίγωνο την αρνούνται, ειδικά όταν κάποιος πάει να την αποκαλύψει.

Οι πιο συχνές μορφές τριγώνων είναι:

  • Συμμαχία του παιδιού με τον ένα γονέα, εναντίον του άλλου.
  • Συμμαχία του παιδιού με ένα παππού ή μια γιαγιά εναντίον του ενός γονέα.
  • Θεία – παιδί – μαμά.
  • Αδέλφια και ένας γονέας. Συνήθως, στο συγκεκριμένο τρίγωνο η μητέρα συμμαχεί και με τα δύο παιδιά, οπότε η σύγκρουση πραγματοποιείται ανάμεσα στα παιδιά.

Πολύ συχνά, κυρίως σε περιόδους πολύ μεγάλης ενδο-οικογενειακής έντασης και σε καταστάσεις έντονου στρες, η οικογένεια μπορεί να χρησιμοποιήσει την τριγονωποίηση με άλλα συστήματα για να μειώσει την ένταση. Έτσι, σε αυτά τα τρίγωνα μπορεί να εμπλακούν συγγενείς, γείτονες, σχολεία, αθλητικοί σύλλογοι και γενικά άλλοι άνθρωποι στους οποίους μπορεί να μεταφερθεί η ένταση. Με τον τρόπο αυτό η οικογένεια μειώνει τη δική της εσωτερική ένταση και δημιουργεί συνθήκες, ώστε την ένταση και τη σύγκρουση να την αντιμετωπίσουν και να τη διαχειριστούν οι τρίτοι.