Η “Χρήση του Εαυτού” στη Συμβουλευτική και τη Ψυχοθεραπεία

Η θεραπευτική χρήση του εαυτού είναι διαδεδομένη στην ανθρωπιστική προσέγγιση και στις σχεσιακές προσεγγίσεις στη συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία.

Ο όρος “χρήση του εαυτού” στη θεραπεία αναφέρεται συγκεκριμένα στους τρόπους με τους οποίους ο θεραπευτής βασίζεται στα δικά του συναισθήματα, εμπειρίες ή προσωπικότητα για να ενισχύσει τη θεραπευτική διαδικασία.

Στο βιβλίο της, The Therapeutic Use of Self: Counseling Practice, Research and Supervision, η Val Wosket εξηγεί βοηθητικά:

«Η χρήση του εαυτού περιλαμβάνει τη λειτουργικότητα των προσωπικών χαρακτηριστικών, έτσι ώστε να επηρεάζουν τον πελάτη με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνουν δυνητικά σημαντικοί καθοριστικοί παράγοντες της θεραπευτικής διαδικασίας». (Wosket, 2016)

Προκειμένου να εργαστεί κανείς ηθικά και προς το συμφέρον του πελάτη, η χρήση του εαυτού του θεραπευτή στη συμβουλευτική χρησιμοποιείται προσεκτικά και με θεραπευτική πρόθεση. Ο θεραπευτής πρέπει να είναι στοχαστικός και στοχαστικός στην προσέγγισή του.

Αυτογνωσία
Για να χρησιμοποιήσουμε συνειδητά τον εαυτό μας στη θεραπευτική σχέση, πρέπει να αναπτύξουμε και να καλλιεργήσουμε την αυτογνωσία μας. Εάν οι απαντήσεις και τα μοτίβα μας παραμένουν εκτός της επίγνωσής μας, δεν μπορούμε να σκεφτούμε πώς μπορεί να είναι χρήσιμα ή επιζήμια για τη θεραπευτική διαδικασία. Η προσωπική θεραπεία, η εποπτεία συμβάλλουν στην ανάπτυξη του εαυτού μας και στην εξέλιξη μας ως στοχαστικοί επαγγελματίες.

Ο Αυθεντικός Θεραπευτής
Ο Carl Rogers τόνισε τη σημασία της αυθεντικότητας ενός θεραπευτή στη θεραπευτική συνάντηση και όντως προσδιόρισε τη συνάφεια του θεραπευτή ως μία από τις έξι απαραίτητες και επαρκείς προϋποθέσεις για την αλλαγή της προσωπικότητας. Η αυθεντική παρουσία στη σχέση είναι ένα από τα πιο θεμελιώδη παραδείγματα χρήσης του εαυτού στη συμβουλευτική. Η αυθεντικότητα και η αυτογνωσία πάνε χέρι-χέρι. Ο συντονισμός με τον εαυτό μας, το σώμα μας και τις εμπειρίες μας επιτρέπει αυθεντικές και διαισθητικές απαντήσεις στις αλληλεπιδράσεις μας με τους πελάτες.

Παραδείγματα “χρήσης του εαυτού” στη συμβουλευτική
Η χρήση του εαυτού στη συμβουλευτική μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους.

Παρουσία – Όπως έχουμε ήδη διερευνήσει, η αυθεντική παρουσία του θεραπευτή είναι κεντρική στη θεραπευτική συνάντηση και σύμφωνα με τον Rogers, είναι ένα στοιχείο διευκόλυνσης για την μετακίνηση του πελάτη. Η αυθεντικότητα μπορεί να διαμορφώσει έναν νέο τρόπο ύπαρξης για έναν πελάτη που αγωνίζεται να αποκτήσει πρόσβαση στον αυθεντικό εαυτό του και παρέχει μια σχέση απαλλαγμένη από προσποίηση, όπου μπορεί να εξερευνηθεί.

Προσωπική αυτο-αποκάλυψη – Η αποκάλυψη προσωπικών πληροφοριών από τον θεραπευτή μπορεί να είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα. Ορισμένοι θεραπευτές προτιμούν να μην απαντούν σε ερωτήσεις σχετικά με τον εαυτό τους ή τη ζωή τους έξω από την αίθουσα θεραπείας. Άλλοι υποστηρίζουν ότι κάτι τέτοιο μπορεί να ενισχύσει τη σχέση και να προωθήσει την εμπιστοσύνη. Δεν υπάρχουν οριστικές απαντήσεις ως προς το εάν η προσωπική αποκάλυψη στην αίθουσα θεραπείας είναι χρήσιμη ή επιζήμια για τη θεραπεία. Είναι σημαντικό οποιαδήποτε αποκάλυψη προσφέρεται έχοντας κατά νου τις ανάγκες του πελάτη και ο θεραπευτής να κάνει στον εαυτό του την ερώτηση «Ποιον εξυπηρετεί αυτή η αποκάλυψη;». Εάν δεν υπάρχει θεραπευτικό όφελος για τον πελάτη ή υπάρχει σημαντικός κίνδυνος η γνωστοποίηση να είναι επιβλαβής.

Σχεσιακή αυτο-αποκάλυψη – Η σχεσιακή αυτο-αποκάλυψη αναφέρεται στην αποκάλυψη των συναισθημάτων του θεραπευτή σχετικά με το τι συμβαίνει στη σχέση στο εδώ και τώρα. Για τρόπους που βλέπουν τη θεραπευτική σχέση ως κεντρική στο έργο, ακόμη και ως μια μικρογραφία του τι μπορεί να συμβαίνει για τους πελάτες έξω από το δωμάτιο, η προσοχή στο τι συμβαίνει στη σχέση είναι ιδιαίτερα σημαντική. Όταν ένας θεραπευτής αποκαλύπτει την αίσθηση που έχει για τη σχέση, δυνητικά προσφέρει μια νέα προοπτική μέσω της οποίας μπορεί να δει τη διαδικασία. Η σχεσιακή αυτο-αποκάλυψη παρέχει μια ευκαιρία στον θεραπευτή να αντικατοπτρίζει την αίσθηση που έχει για τις σχεσιακές αλληλεπιδράσεις του πελάτη, ενώ κατέχει τα δικά του συναισθήματα και απαντήσεις. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί λιγότερο απειλητικό από την απλή προσφορά ουδέτερων παρατηρήσεων ή από την προσπάθεια ανάλυσης του πελάτη. Ο Wosket υποστηρίζει ότι η σχεσιακή αυτο-αποκάλυψη μπορεί να προωθήσει την οικειότητα στη σχέση, ακόμη και όταν η προσωπική αυτο-αποκάλυψη περιορίζεται στο ελάχιστο (Wosket, 2016).

Αμεσότητα – Όταν ο θεραπευτής χρησιμοποιεί την αμεσότητα, κάνει μια παρέμβαση με βάση την εμπειρία του στη στιγμή, καλώντας συχνά τον πελάτη να σκεφτεί τι συμβαίνει στο εδώ και στο τώρα. Η αμεσότητα συνήθως περιλαμβάνει το να μοιράζεσαι ένα συναίσθημα ή μια κλίση και να το εξερευνάς μαζί σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο. Αυτή η ικανότητα απαιτεί έναν βαθμό διαίσθησης από την πλευρά του θεραπευτή και εμπιστοσύνη στη δική του εμπειρία. Εδώ είναι ιδιαίτερα σημαντική η αυτογνωσία.

Το ασυνείδητο του θεραπευτή – Μερικά από τα συναισθήματα και τις εμπειρίες μας συμβαίνουν έξω από τη συνειδητή μας επίγνωση και μέσω του αυτο-στοχασμού μπορούμε να αυξήσουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα που δεν είχαν αναγνωρίσει προηγουμένως στην επίγνωσή μας. Όταν πρόκειται για τις σχέσεις μας με τους πελάτες, αυτό μπορεί να συμβεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Η διερεύνηση των απαντήσεων αντιμεταβίβασης στην επίβλεψη, η εργασία στην προσωπική θεραπεία ή ακόμη και η εξέταση ενός επίκαιρου ονείρου θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα εικόνα για το θεραπευτικό έργο. Το εάν αυτά τα συναισθήματα και οι εμπειρίες μοιραζόμαστε ή όχι με έναν πελάτη (και μπορεί να μην είναι πάντα κατάλληλο να μοιραζόμαστε απευθείας τέτοιες εμπειρίες στο δωμάτιο θεραπείας) η ενασχόληση με το δικό μας ασυνείδητο υλικό μπορεί να είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούμε τον εαυτό μας στην εργασία .

Σχεσιακό βάθος και χρήση του εαυτού
Όταν εργάζονται προς το σχεσιακό βάθος στη θεραπεία, οι Mearns και Cooper υποστηρίζουν ότι η προθυμία του θεραπευτή να είναι διαφανής στη σχέση είναι το κλειδί:

«…να γίνουμε πιο προσεκτικοί, αναλαμβάνοντας τον κίνδυνο να είμαστε διαφανείς μαζί τους, προσκαλώντας τους πελάτες μας να εκφραστούν πληρέστερα και δημιουργώντας το είδος του ασφαλούς και περιοριστικού περιβάλλοντος στο οποίο οι πελάτες μπορεί να αισθάνονται πιο πρόθυμοι να μας δεχτούν .» (Mearns and Cooper, 2005)

Από μια σχεσιακή σκοπιά, ο «εαυτός» ως εργαλείο για τη θεραπευτική συνάντηση ενισχύει την ψυχολογική επαφή μεταξύ θεραπευτή και πελάτη, προάγει την εμπιστοσύνη και θρέφει τη θεραπευτική διαδικασία.

Βιβλιογραφικές αναφορές:
– Wosket, V. (2016) The Therapeutic Use of Self: Συμβουλευτική πρακτική, έρευνα και εποπτεία. 2η έκδ. Oxon: Routledge.

– Mearns, D. and Cooper, M. (2005) Working at Relational Depth in Counselling and Psychotherapy. Λονδίνο: SAGE.
– Rowan, J. and Jacobs, M. (2002) The Therapist’s Use of Self (Core Concepts in Therapy). Philadelphia, PA: Open University Press.