
H αλλαγή στη ψυχοθεραπεία: “Το χέρι του θεού”
Οι ψυχικές αλλαγές γίνονται με μυστήρια άλματα μετασχηματισμών: από το σώμα στον ψυχισμό, από το ασυνείδητο στο συνειδητό, από το παρελθόν στο παρόν, από την εσωτερική στην εξωτερική πραγματικότητα, από τον εαυτό στο αντικείμενο, από την μονάδα στην δυάδα και στην ομάδα. Τα μυστικά περάσματα χρειάζονται “το χέρι του θεού”. Τα περάσματα σε ένα νέο επίπεδο λειτουργίας βασίζονται σε πράξεις πίστης, που στην πραγματικότητα δεν έχουν τίποτα το υπερφυσικό.
Η πράξη πίστης κατά τον Bion σημαίνει την ικανότητα του αναλυτή να κάνει μια κίνηση χωρίς μνήμη και επιθυμία. Δηλαδή, ακολουθεί στα τυφλά τα προαισθήματά του για να νιώσει τα φαινόμενα για τα οποία δεν έχει μεν καμιά αμφιβολία αλλά δεν μπορεί και με καμία ακρίβεια να αναπαραστήσει με βάση τις ήδη υπάρχουσες διατυπώσεις. Προχωρά σε αχαρτογράφητα νερά όπου αναδύεται μια αυθόρμητη χειρονομία από μια κατάσταση διαρκούς φυσιολογικής ψευδαίσθησης της αντίληψης.
Τι συμβαίνει πάνω στη μετάβαση;
Ενίοτε παίρνουμε αποφάσεις με ένα μυστήριο τρόπο, όπου δρα το “χέρι του θεού”. Αυτή είναι μια ποιητική μεταφορά. Μέχρις ενός σημείου μας πηγαίνει το ψυχικό έργο των δευτερογενών διαδικασιών της σκέψης. Μετά υπάρχουν άγνωστες περιοχές της εμπειρίας όπου δρουν δυνάμεις με άγνωστες σε μας μορφές και άγνωστα εκ των προτέρων όρια. Μετά για να γίνει ένα πέρασμα στην σκέψη μας χρειαζόμαστε μια ποιητική μεταφορά, που είναι μια πράξη πίστης.
Ο Freud κατέφευγε σε τέτοιες ποιητικές μεταφορές, όταν έφτανε σε αυτές τις άγνωστες περιοχές. Έλεγε π.χ.: «η σκιά του αντικειμένου πέφτει πάνω στο Εγώ», ή «εκεί που ήταν το Αυτό να έλθει το Εγώ». Αυτές οι μεταφορές δεν περιγράφουν, απλά αλλά ανοίγουν περάσματα, χαράσσουν δομές, μεταφέρουν και ενώνουν τον σωματικό με τον ψυχικό, το ασυνείδητο με το συνειδητό, τον εσωτερικό με τον εξωτερικό κόσμο. Ο θεός δουλεύει με μυστήριους τρόπους, είχε πει ο Freud. Το ασυνείδητο δουλεύει με πολλούς μυστήριους τρόπους. Το να τολμήσεις το επόμενο βήμα είναι και ικανότητα να αφήσεις το τυχαίο να συμβεί.
Τα παράδοξα
Πρόδρομος της λειτουργίας του τρίτου είναι η τρίτη πραγματικότητα, η ενδιάμεση, ανάμεσα στην εσωτερική και στην εξωτερική, περιοχή. Εκεί μπορούν να συνυπάρχουν τα παράδοξα αντικρουόμενων αντίθετων στοιχείων χωρίς ανάγκη συμβιβασμού (Winnicott, 1960, 1971, 1988). Η πραγματικότητα είναι πολύπλοκη. Εκεί που νομίζουμε ότι καταλαβαίνουμε αντιλαμβανόμαστε ότι τίποτα δεν καταλαβαίνουμε.
Η δημοκρατία μας δίνει ελευθερία στην σκέψη και στην έκφραση διότι είναι ένα καθεστώς αυτό-ελέγχου, αυτοπεριορισμού. Η δημοκρατία είναι τραγικό καθεστώς, διότι τα όρια μάς είναι άγνωστα εκ των προτέρων (Καστοριάδης, 1999). Αυτό το παράδοξο καλούμαστε να αντέξουμε χωρίς να το λύσουμε. Η σταθερά μας είναι το άγνωστο. Μας επιτρέπει να κάνουμε αυθόρμητές πράξεις, πειράματα σκέψης, να εισάγουμε καινοτομίες, να αντέχουμε – και όχι να συμβιβάζουμε – την παράδοξη συνύπαρξη των διαφορών.
Πηγή:
“ΤΟ ΑΛΛΟ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ. ΤΟ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ”-Περάσματα στην ψυχαναλυτική πορεία
Σωτήρης Μανωλόπουλος

