Αναλυτική, κριτική σκέψη και αναστοχασμός
Η κριτική σκέψη είναι μια γνωστική διαδικασία η οποία συνδέεται με την αξιοποίηση του νου. Μαθαίνοντας να σκέφτεται κανείς με έναν τρόπο που αναλύει, αξιολογεί, αιτιολογεί, ταυτόχρονα ενεργοποιούνται και καλλιεργούνται διανοητικές διαδικασίες όπως η προσοχή, η κατηγοριοποίηση, η επιλογή και η κριτική ικανότητα. Η κριτική σκέψη περιλαμβάνει «την προσεκτική εξέταση και αξιολόγηση των πεποιθήσεων και των ενεργειών» (Mc Peck, 1990, σελ. 3).
Συχνά υιοθετούμε τη δυαδική σκέψη, η οποία περιλαμβάνει διλήμματα όπως: σωστό – λάθος, αλήθεια – ψέμα, καλό – κακό. Ο διχασμός αυτός δημιουργεί πόλωση και δεν προωθεί αποτελεσματικά τη κριτική σκέψη. Η αναλυτική και η κριτική σκέψη είναι απαραίτητα βήματα στον αναστοχασμό.
H κριτική σκέψη συμβάλλει αποτελεσματικά στον αναστοχασμό και περιγράφεται από τη βιβλιογραφία ως απαραίτητη προϋπόθεση της διαδικασίας μάθησης, όπως αυτή προκύπτει από το θετικό νόημα μιας εμπειρίας (Dewey (2009), Boud (1999), Mezirow (1996). Παράλληλα, ο αναστοχασμός είναι η σύμπλοκη διαδικασία της ανίχνευσης βαθύτερων νοημάτων (Schon, 1983).
Γιατί είναι σημαντικός ο αναστοχασμός (reflection): Επιτρέπει μια βαθιά κατανόηση και αποδοχή του εαυτού η οποία ουσιαστικά οδηγεί σε μια βαθιά κατανόηση και αποδοχή και την ικανότητα σύνδεσης με τους άλλους ανθρώπους και τις εμπειρίες τους ( Fook, 2012).
Η κριτική σκέψη και ο αναστοχασμός, δίνουν εργαλεία για γόνιμο προβληματισμό και δημιουργία αμφιβολιών προκειμένου να αναλύσει κανείς μια κατάσταση την οποία αντιμετωπίζει. Βοηθούν το άτομο να κάνει επιλογές αναφορικά με το αν κάτι είναι αληθινό, παραγωγικό ή αποτελεσματικό. Ωστόσο, σύμφωνα με την Cottrell, (2011), για να καταφέρει κανείς να λειτουργήσει σ’ αυτόν τον κόσμο, χρειάζεται να αποδεχθεί την πιθανότητα ότι μερικά γεγονότα είναι πραγματικά όπως φαίνονται, ωστόσο, αυτό είναι κάτι που προϋποθέτει εμπιστοσύνη πραγματισμό και ειλικρινή στάση.
Αναλυτική σκέψη και κριτική σκέψη
Η αναλυτική σκέψη είναι η νοητική διεργασία, η οποία βασίζεται στην ανάλυση και σύγκριση δεδομένων για την ερμηνεία μιας κατάστασης, ενός φαινομένου, ή μιας περίπτωσης. Βασίζεται στη χρήση λογικών κανόνων και συγκεκριμένης αλληλουχίας επιχειρημάτων. Κατά τη διαδικασία της αναλυτικής σκέψης, διατυπώνονται εναλλακτικές υποθέσεις οι οποίες ελέγχονται και επιβεβαιώνονται μέσα από συγκεκριμένα βήματα τα οποία οδηγούν στην επαλήθευση μιας ερμηνείας ή στην εξαγωγή κατά το δυνατόν ασφαλών συμπερασμάτων (Schwandt, 2015).
Η ανάλυση των πληροφοριών μέσα από το γράψιμο και τη σκέψη είναι πολύ σημαντική κυρίως επειδή η λογική σκέψη είναι η βάση για την λήψη αποφάσεων σε έναν όλο και πιο πολύπλοκο κόσμο. Η αναλυτική σκέψη είναι εκείνη που επιτρέπει σε επιστήμονες να συνθέσουν πληροφορίες με τρόπους που οδηγούν σε καινούριες ιδέες και ανακαλύψεις. Οι δεξιότητες αναλυτικής σκέψης είναι σημαντικές αναφορικά με τη λήψη αποφάσεων για το ποια μαθήματα θα επιλέξει να παρακολουθήσει κανείς, ποιο κόμμα να ψηφίσει, που να εργαστεί, και για πολλές άλλες αποφάσεις βασικές για τη ζωή (McCormack. & Slaght, 2012).
Αν είναι κάποιος σε θέση να αναλύει που βασίζεται για να κρίνει αν κάτι είναι αληθινό θα είναι περισσότερο σε θέση να ξεχωρίζει τι είναι αυτό που μάλλον πρέπει να εμπιστευτεί και να πιστέψει ή για ποιες καταστάσεις χρειάζεται να είναι σκεπτικός και στοχαστικός. Η στοχαστικότητα είναι η βαθιά σκέψη, ο προβληματισμός, η περίσκεψη και η στοχαστικότητα στην κριτική σκέψη προϋποθέτει την ύπαρξη ενός στοιχείου διακριτικής αμφιβολίας. Σε αυτό το πλαίσιο το να χαρακτηρίζεται κάποιος από περίσκεψη και σκεπτικισμό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ζει χωρίς να πιστεύει όσα ακούει και βλέπει, γιατί κάτι τέτοιο δεν θα ήταν λειτουργικό. Σημαίνει να έχει στο νου του ανοιχτό για ένα ενδεχόμενο ότι αυτό το οποίο γνωρίζει σε μια δεδομένη στιγμή είναι μόνο ένα μέρος της όποιας εικόνας ή κατάστασης (Cournoyer, 2008) .
Η κριτική σκέψη σύμφωνα με τους Cooper & Patton, (2005), σχετίζεται με την λογική και την επιχειρηματολογία αναφορικά με την επίλυση προβλημάτων. Η λογική συνδέεται και ξεκινά από το ίδιο το άτομο και περιλαμβάνει:
– την επίγνωση των λόγων για τους οποίους πιστεύει κάτι ή ενεργεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο
– την διαρκή αξιολόγηση των δικών του πράξεων και πεποιθήσεων
– την ικανότητα να παρουσιάσει στους άλλους τους λόγους για τους οποίους πιστεύει σε κάτι ή ενεργεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο
Ο Ennis, (1987) αναφέρθηκε σε δύο ικανότητες που σχετίζονται με την κριτική σκέψη την ικανότητα να ανταποκρίνεται στα ερεθίσματα με στοχαστικότητα και περίσκεψη και την ικανότητα να σκέφτεται με λογικό τρόπο. Η λογική επιχειρηματολογία περιλαμβάνει αποδείξεις για ένα φαινόμενο, μία συνθήκη με βάση τις οποίες εξάγονται αντίστοιχα λογικά συμπεράσματα. Για τους μηχανικούς και τους επιχειρηματίες, η κριτική σκέψη είναι ένας οδηγός για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με επενδύσεις, αξιολόγηση έργων, διαχείριση πόρων. Για τους κοινωνικούς λειτουργούς είναι οδηγός για την κατανόηση και αξιολόγηση των προβλημάτων των εξυπηρετούμενων και τη λήψη αποφάσεων αναφορικά με την αξιολόγηση μιας περίπλοκης κατάστασης ατομικής ή οικογενειακής και την επακόλουθη επιλογή της κατάλληλης παρέμβασης (Stogdon &Kiteley, 2010). Στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντική η διερεύνηση και ενίσχυση των υπαρχόντων δεξιοτήτων και ικανοτήτων ώστε να είναι ενήμεροι για τα συναισθήματα τους και να αξιοποιούν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων την κριτική σκέψη και τον αναστοχασμό (Graham, 2017).
Αναστοχασμός
Η αναστοχαστική σκέψη προκύπτει από την μελέτη και την βιωματική μάθηση, ενώ η διαδικασία της μάθησης περιλαμβάνει: δημιουργικότητα, αναστοχασμό, αποτελεσματικότητα, προσωπική εμπλοκή και ύπαρξη ισχυρού κινήτρου. Τι είναι εμπειρία και βίωμα: ένα αμάλγαμα από σκέψεις, συναισθήματα και ενέργειες τα οποία μπορεί να είναι προσωπικά ή κοινωνικά.
Ο αναστοχασμός, περιγράφεται από τους Burns & Sinfield, ( 2003), ως απαραίτητη προϋπόθεση της διαδικασίας μάθησης σε συνδυασμό με την δημιουργικότητα, την αποτελεσματικότητα, την προσωπική εμπλοκή και την ύπαρξη ισχυρού κινήτρου.
Οι στόχοι του αναστοχασμού αφορούν τόσο στην επαγγελματική όσο και στην προσωπική ζωή των κοινωνικών λειτουργών. Αναφορικά με την πρώτη, στόχος είναι η βελτίωση της επαγγελματικής πρακτικής μέσω της απόκτησης γνώσης από το βίωμα και αναφορικά με την δεύτερη, για την καλύτερη δυνατή ηθική και συμπονετική εμπλοκή με τους ανθρώπους.
Ο αναστοχασμός περιλαμβάνει την εμπλοκή σε μια διαδικασία εξέτασης και επανεξέτασης των βασικών ή κρυμμένων υποθέσεων και νοημάτων αναφορικά με τις εμπειρίες που προκύπτουν από την επαγγελματική πρακτική υπό το πρίσμα νέων πλαισίων. Σε κάθε περίπτωση στόχος είναι η αναπλαισίωση και η εκ νέου νοηματοδότηση της εμπειρίας από ένα νέο επίπεδο αντίληψης Fook, (2012).
Μπορεί να αξιοποιηθεί για την δημιουργία θεωρίας με βάση την επαγγελματική πρακτική και εμπειρία, για τον λεπτομερή έλεγχο της πρακτικής, μπορεί να λειτουργήσει ως διαδικασία εποπτείας, ως διαδικασία προσωπικής, επαγγελματικής και οργανωσιακής μάθησης και ως διαδικασία έρευνας.
Η αναλυτική σκέψη, η κριτική σκέψη, ο αναστοχασμός και η αναλυτική συγγραφή είναι ίσως πιο σημαντικά σήμερα από ποτέ άλλοτε, καθώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν αυξημένη πολυπλοκότητα σε καθημερινά θέματα όπως η γήρανση του πληθυσμού, οι κλιματικές αλλαγές, η αυξανόμενη ανεργία, η έξαρση των κοινωνικών κρίσεων. Παράλληλα οι επαγγελματίες κοινωνικοί λειτουργοί καλούνται να διαχειριστούν σύμπλοκα ζητήματα, τα οποία συνδέονται με τα άτομα και την λειτουργικότητα τους και τα οποία χρήζουν αποτελεσματικής αξιολόγησης και σχεδιασμό παρεμβάσεων. Διαβάζουμε αριθμούς και πληροφορίες που αφορούν στο μέλλον αυτού του κόσμου και η ανάγκη που αναδύεται είναι να αναλυθούν όλοι αυτοί οι αριθμοί ώστε να γίνει αναγωγή σε σημαντικά νοήματα.
