Αυτοτραυματισμός – Συστημική προσέγγιση

Η συστημική προσέγγιση αντιλαμβάνεται το άτομο ως μέρος ενός ευρύτερου συστήματος αλληλεπιδρώντων στοιχείων, όπως η οικογένεια, το σχολείο ή η κοινωνία. Ένα σύστημα αποτελείται από αλληλοεξαρτώμενα μέρη, και οποιαδήποτε αλλαγή σε ένα από αυτά τα μέρη μπορεί να επηρεάσει ολόκληρο το σύστημα. Ουσιαστικά, αυτή η προσέγγιση ενθαρρύνει την εξέταση της συμπεριφοράς του ατόμου στο πλαίσιο στο οποίο ανήκει, δίνοντας έμφαση στη δομή των σχέσεων και στην αλληλεξάρτηση των στοιχείων.

Η συστημική προσέγγιση δίνει έμφαση στη δομή και τη δυναμική των σχέσεων, με βασικές έννοιες όπως η κυκλική αιτιότητα και η ομοιόσταση. Η κυκλική αιτιότητα δηλώνει ότι οι αλλαγές σε ένα μέλος του συστήματος έχουν συνέπειες για όλα τα μέλη, ενώ η ομοιόσταση αναφέρεται στην τάση των συστημάτων να διατηρούν μια ισορροπία μέσα από μηχανισμούς ανατροφοδότησης.

Τα συστήματα διατηρούνται μέσω υποσυστημάτων με διακριτά όρια, κανόνες και ιεραρχίες, που καθορίζουν την υγεία και την ορθή λειτουργία τους. Οι προσωπικές εμπειρίες και τα μεταβατικά στάδια των μελών του συστήματος παίζουν καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία του συστήματος, καθώς κάθε αλλαγή μπορεί να προκαλέσει αναπροσαρμογές.

Αυτοτραυματισμός και συστημική προσέγγιση

Ο αυτοτραυματισμός αποτελεί μια ακραία εκδήλωση συναισθηματικής δυσφορίας, η οποία μπορεί να συνδέεται με τραυματικές εμπειρίες ή δυσλειτουργικές σχέσεις μέσα στα συστήματα στα οποία ανήκει το άτομο. Σύμφωνα με τη συστημική προσέγγιση, τα προσωπικά προβλήματα δεν είναι ατομικά, αλλά εκφράζουν μια ευρύτερη δυσλειτουργία του συστήματος. Ο αυτοτραυματισμός, επομένως, μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια διαχείρισης των συναισθημάτων που προκύπτουν από τραυματικές εμπειρίες και από τη δυσλειτουργία των συστημάτων στα οποία το άτομο είναι ενσωματωμένο.

Για παράδειγμα, η περίπτωση της Κατερίνας, μιας έφηβης που βιώνει τη μετάβαση της εφηβείας, απουσία της αδελφής της και την ψυχοπαθολογία των γονέων της, καταδεικνύει πώς οι δυσλειτουργίες στα συστήματα της οικογένειας και των κοινωνικών σχέσεων μπορούν να οδηγήσουν σε αυτοτραυματικές συμπεριφορές. Η απομόνωσή της και η αδυναμία της να εκφράσει τα έντονα συναισθήματα της θλίψης και της απελπισίας φαίνεται να την οδηγούν στον αυτοτραυματισμό, έναν τρόπο εξωτερικής έκφρασης του εσωτερικού της πόνου.

Σχέση αυτοτραυματισμού και πρώιμου τραύματος

Σύμφωνα με έρευνες, υπάρχει ισχυρή σχέση μεταξύ του αυτοτραυματισμού και του παιδικού τραύματος, με τον αυτοτραυματισμό να λειτουργεί ως τρόπος διαχείρισης συναισθημάτων που σχετίζονται με τραυματικές εμπειρίες. Ο σωματικός πόνος από τον αυτοτραυματισμό συχνά εξυπηρετεί τη λειτουργία της αντιμετώπισης εσωτερικών πόνων που δεν έχουν εκφραστεί ή κατανοηθεί συνειδητά.

Έρευνα του Van der Kolk και συνεργατών (1991) έδειξε ότι το 89% των ατόμων που εμπλέκονται σε αυτοτραυματικές συμπεριφορές είχαν βιώσει γονεϊκή παραμέληση. Αυτές οι συμπεριφορές συνδέονται συχνά με τον φόβο της εγκατάλειψης και της μοναξιάς, κυρίως σε άτομα που αντιμετωπίζουν άλυτα θέματα εξάρτησης.

Η Θεωρία οικογενειακών συστημάτων και η συναισθηματική αποκοπή

Η θεωρία οικογενειακών συστημάτων υποστηρίζει ότι ο αυτοτραυματισμός μπορεί να θεωρηθεί ως ακραία έκφραση συναισθηματικής αποκοπής. Το άτομο αποσυνδέεται από το σώμα του προκειμένου να διαχειριστεί το άγχος και τη δυσκολία διαφοροποίησης από το οικογενειακό σύστημα. Η μητέρα της Κατερίνας, η οποία υπέφερε από επιλόχειο κατάθλιψη, πιθανώς συνέβαλε σε μια δυσλειτουργική σχέση, ενισχύοντας την αίσθηση της απομόνωσης και της αδυναμίας της Κατερίνας να διαχειριστεί τα συναισθήματά της.

Η συστημική προσέγγιση παρέχει ένα ολιστικό πλαίσιο για την κατανόηση του αυτοτραυματισμού και άλλων συναισθηματικών συμπεριφορών, εστιάζοντας στις αλληλεπιδράσεις και στις σχέσεις μέσα στα συστήματα στα οποία ανήκει το άτομο. Ο αυτοτραυματισμός, όπως δείχνουν τα παραδείγματα και οι έρευνες, συχνά είναι αποτέλεσμα μιας δυσλειτουργικής οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης. Η κατανόηση και η παρέμβαση σε αυτά τα συστήματα μπορεί να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στα άτομα που βιώνουν τέτοιες καταστάσεις.

Βιβλιογραφία

1. MacKay, L. (2012). Trauma and Bowen family systems theory: Working with adults who were abused as children. Australian and New Zealand Journal of Family Therapy, 44(3), 232-241.
2. McWilliams, N. (2012). Ψυχαναλυτική Διάγνωση. Θεσσαλονίκη: ΙΨΥ.
3. Van der Kolk, B. A., Perry, J. C., & Herman, J. L. (1991). Childhood Origins of Self-Destructive Behavior. American Journal of Psychiatry, 148(12), 1665-1671.
4. Vague, H. B. (2008). Cutting and Self-Harm. New York: Chelsea House Publishers.