Διαταραχές Προσωπικότητας

Η θεωρία της προσωπικότητας είναι καίριο σημείο αναφοράς στην κλινική πράξη. Το DSM-III ιδιαίτερα αποδίδει έμφαση στα γνωρίσματα της προσωπικότητας, τα οποία ορίζονται ως “διαρκή δομικά σχήματα αντίληψης και σκέψης για, καθώς και σχέσης με το περιβάλλον και τον εαυτό”. Η διαταραχή της προσωπικότητας προκύπτει, όταν αυτά τα γνωρίσματα είναι άκαμπτα και δυσπροσαρμοστικά. Εξαιτίας αυτού υποφέρει το άτομο ή άλλοι αναγκάζονται να υποφέρουν και υπάρχουν αντίξοες επιπτώσεις είτε στο άτομο είτε στην κοινωνία. Η έννοια της διαταραχής προσωπικότητας υποδεικνύει ποσοτικές μάλλον παρά ποιοτικές αποκλίσεις από την κανονικότητα, πρώτιστα από τους κανόνες διαπροσωπικής συμπεριφοράς αλλά και από τις ενδοπροσωπικές προδιαθέσεις, λ.χ. τις στάσεις εαυτού.

Οι ψυχιατροδικαστικοί πληθυσμοί περιλαμβάνουν πολλά άτομα με τέτοιες διαταραχές. Η εγκληματική συμπεριφορά επικρατεί ιδιαίτερα σε άτομα με διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας. Τα πλέον χρήσιμα κύρια χαρακτηριστικά των ατόμων που εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία είναι η αποτυχία δημιουργίας σχέσεων αγάπης, οι παρορμητικές πράξεις, η έλλειψη ενοχών και η αποτυχία μάθησης από αντίξοες εμπειρίες. Πρόκειται επίσης για άτομα εγωκεντρικά και άκαρδα. Σε μία ακραία μορφή υπάρχει ακόμη ένας βαθμός συναισθηματικής αναισθησίας που επιτρέπει σε ένα τέτοιο πρόσωπο να διαπράττει σκληρές, οδυνηρές ή μειωτικές πράξεις εναντίον άλλων. Οι άνθρωποι με διαταραχή αντικοινωνικής συμπεριφοράς γίνονται γονείς ακατάλληλοι σε σοβαρό βαθμό και είναι πιθανό να παραμελούν ή να κακοποιούν τα παιδιά τους.

Ωστόσο, άλλες κατηγορίες διαταραχών, όπως της μεταιχμιακής ή της ναρκισσιστικής προσωπικότητας, είναι επίσης επικρατούσες μεταξύ αντικοινωνικών πληθυσμών. Τα άτομα με μεταιχμιακή προσωπικότητα χαρακτηρίζονται από γνωρίσματα, όπως ασταθείς σχέσεις, παρορμητική συμπεριφορά που είναι επιβλαβής για τα ίδια (π.χ. αλόγιστη σπατάλη χρημάτων, κατανάλωση τροφής ή σεξουαλική συμπεριφορά), μεταβλητότητα στη διάθεση, έλλειψη ελέγχου των συναισθημάτων θυμού, επαναλαμβανόμενες αυτοκτονικές απειλές ή πράξεις, αβεβαιότητα σχετικά με την προσωπική τους ταυτότητα, χρόνιο αίσθημα κενότητας και παροδικές, σχετιζόμενες με στρες, παρανοϊκές ιδέες. Απεναντίας, οι άνθρωποι με διαταραχή ναρκισσιστικής προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από μία πομπώδη αίσθηση προσωπικής σπουδαιότητας και από μία προκατάληψη με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, ισχύος και διανοητικής υπεροχής. Επιζητούν επίμονα την προσοχή των άλλων ανθρώπων, αλλά σε ανταπόδοση επιδεικνύουν λίγα θερμά συναισθήματα. Εκμεταλλεύονται τους άλλους και ζητούν χάρες που δεν ανταποδίδουν.

Σε συσχέτιση με τις διαταραχές προσωπικότητας γίνεται ορατός ο τρόπος με τον οποίο οι διαφοροποιήσεις των γνωρισμάτων της προσωπικότητας από την κανονικότητα μπορούν να επιφέρουν αποκλίσεις από τους κανόνες διαπροσωπικής συμπεριφοράς. Άτομα που εμπίπτουν σε διαφορετικές κατηγορίες διαταραχών της προσωπικότητας είναι δυνατό να χαρακτηρίζονται από προδιαθέσεις επιβλαβείς για την ευρύτερη κοινωνία. Για παράδειγμα, άνθρωποι με διαταραχή είτε ναρκισσιστικής είτε αντικοινωνικής προσωπικότητας μπορεί να διαπράξουν αντικοινωνικές πράξεις. Η διαφορά έγκειται στις υποκείμενες γνωστικές κατασκευές τους σχετικά με τις διαπροσωπικές σχέσεις και τις στάσεις εαυτού, που αποτελούν και την αιτία αυτών των πράξεων: ένα άτομο με διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας συμπεριφέρεται με αντικοινωνικό τρόπο, επειδή αρέσκεται στο να προκαλεί πόνο στους άλλους, ενώ κάποιος με διαταραχή ναρκισσιστικής προσωπικότητας εκμεταλλεύεται τους άλλους λόγω της πεποίθησής του ότι είναι ανώτερός τους.