Εθνικισμός και Κοινωνική Ψυχολογία

Ο εθνικισμός αποτελεί ένα από τα πιο σύνθετα και διφορούμενα φαινόμενα στην ιστορία των σύγχρονων κοινωνιών. Στην κοινωνική ψυχολογία, ο εθνικισμός εξετάζεται σε σχέση με την προσωπική και κοινωνική ταυτότητα, την προκατάληψη και τις διακρίσεις.

Η κοινωνική ψυχολογία έχει ασχοληθεί εκτενώς με τον εθνικισμό και τον πατριωτισμό, δύο έννοιες που συχνά συγχέονται αλλά έχουν διακριτές διαστάσεις. Σύμφωνα με την ψυχολογική προσέγγιση, ο πατριωτισμός μπορεί να οριστεί ως μια θετική συναισθηματική σχέση με την πατρίδα, ενώ ο εθνικισμός εμπεριέχει συγκρίσεις με άλλες εθνότητες και τη δημιουργία υπεροχής σε σχέση με αυτές​.

Διαχωρισμός εθνικισμού και πατριωτισμού

Η διακριτή αυτή διαφορά είναι εμφανής στον τρόπο με τον οποίο διάφοροι θεωρητικοί όπως οι Doob (1964), Kosterman και Feshbach (1989) και άλλοι προσέγγισαν τον πατριωτισμό ως την προσήλωση σε αρχές και αξίες που σχετίζονται με την εθνική ευημερία, ενώ ο εθνικισμός αναδεικνύει την ανάγκη για εθνική υπεροχή. Η διάκριση μεταξύ «τυφλού» και «δημιουργικού» πατριωτισμού προτάθηκε από τους Schatz και Staub (1997), με τον πρώτο να αναφέρεται στην άκριτη υποστήριξη της πατρίδας και τον δεύτερο στη δυνατότητα κριτικής του έθνους.

Η θεωρία της Αυταρχικής Προσωπικότητας, που αναπτύχθηκε το 1950, παρείχε μια ψυχολογική βάση για τον εθνικισμό, υποστηρίζοντας ότι η αυστηρή ανατροφή των παιδιών μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη εχθρικών συναισθημάτων προς εξωτερικές ομάδες. Αυτές οι ψυχολογικές διεργασίες μπορούν να ενισχύσουν την υποστήριξη προς τον εθνικισμό και τις διακρίσεις κατά των μειονοτήτων​.

Εθνικισμός και κοινωνική ταυτότητα

Η Θεωρία της Κοινωνικής Ταυτότητας (Tajfel) εξηγεί πώς τα άτομα επιδιώκουν να αναπτύξουν μια θετική ταυτότητα μέσω της σύγκρισης με άλλες ομάδες, κάτι που συχνά οδηγεί σε υποτίμηση των εξωτερικών ομάδων. Αυτό συνδέεται με τη δημιουργία του εθνικιστικού φαινομένου, όπου η εθνική ταυτότητα διαμορφώνεται μέσω της διαφοροποίησης από άλλες εθνότητες και πολιτισμούς.

Ο εθνικισμός εντάσσεται επίσης σε πολιτισμικά και ιδεολογικά πλαίσια. Θεωρητικοί όπως ο Billig (1995) υποστηρίζουν ότι ο εθνικισμός είναι καθημερινή ιδεολογία που διαμορφώνει την κατανόηση του κόσμου μέσω των συμβολισμών και της γλώσσας​. Ο εθνικισμός δεν περιορίζεται στις εμπόλεμες καταστάσεις αλλά είναι παρόν στις καθημερινές πρακτικές που αναπαράγουν αυτή την ιδεολογία.

Στην ελληνική εκπαίδευση, ο εθνικισμός παρουσιάζεται μέσω της διδασκαλίας της ιστορίας και του ρόλου της Ελλάδας στον παγκόσμιο πολιτισμό. Η σχέση Ελλάδας-Ευρώπης συχνά προβάλλεται ως απειλή για την εθνική ταυτότητα, ενώ τα σχολικά βιβλία ιστορίας παρουσιάζουν τον εθνικό «εαυτό» ως θύμα και τον «άλλο» ως εχθρό​.

Ο εθνικισμός και ο πατριωτισμός αποτελούν σύνθετα φαινόμενα που διαπλέκονται με την κοινωνική ταυτότητα και την ψυχολογία των ατόμων. Οι κοινωνικές, πολιτισμικές και ψυχολογικές διαστάσεις του εθνικισμού προσφέρουν βαθιά κατανόηση των λόγων που οδηγούν σε προκατάληψη και διακρίσεις κατά των άλλων ομάδων. Η μελέτη αυτών των φαινομένων συμβάλλει στην ανάπτυξη στρατηγικών για την προώθηση της ανοχής και της ειρηνικής συνύπαρξης.

Βιβλιογραφία:

• Billig, M. (1995). Banal Nationalism. Sage Publications.
• Doob, L. W. (1964). Patriotism and Nationalism: Their Psychological Foundations. New Haven: Yale University Press.
• Kosterman, R., & Feshbach, S. (1989). Toward a Measure of Patriotic and Nationalistic Attitudes. Political Psychology, 10(2), 257-274.
• Schatz, R. T., & Staub, E. (1997). Blind versus Constructive Patriotism: Moving to the Ideal. Political Psychology, 18(2), 267-290.
• Tajfel, H. (1981). Human Groups and Social Categories: Studies in Social Psychology. Cambridge University Press.