Η αγωγή του παιδιού

Ο Winnicott (1963), στην εργασία του Morals and Education, διαπιστώνει ότι η κοινωνία αλλάζει, ενώ η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει, ξετυλίγεται. Οι διαδικασίες ωρίμανσης πραγματοποιούνται την κατάλληλη στιγμή. Δια μέσου των αιώνων οι γονείς έχουν παράσχει ακριβώς τις απαιτούμενες συνθήκες στο προλεκτικό στάδιο της μείζονος εξάρτησης και λίγο μετά καθώς το παιδί αποχωρίζεται από την μητέρα του και γίνεται σιγά-σιγά ανεξάρτητο, και κάποια στιγμή για πάντα ελεύθερο.

Μπορούμε να μελετήσουμε πως ένα παιδί εκπαιδεύεται για να αποκτήσει την αίσθηση της ηθικής, να βιώσει ενοχή και να στήσει ένα ιδεώδες, της πίστης στον Θεό, της πίστης σε κάτι. Είναι μάταιο να προσπαθήσεις να πείσεις με εξαναγκασμό τις αξίες της θρησκείας. Η επιβολή τιμωριών και ο εξαναγκασμός προκαλεί συμμόρφωση και ψευδή ζωή. Η καλή εναλλακτική είναι η παροχή των συνθηκών που επιτρέπουν να αναπτυχθούν από τις ψυχικές του διαδικασίες η εμπιστοσύνη, η πίστη σε κάτι και οι ιδέες για το καλό και το κακό. Αυτή είναι η εξέλιξη του προσωπικού Υπερεγώ.

Η θρησκεία τόνισε την προπατορική αμαρτία αλλά όχι την προπατορική καλοσύνη. Ο άνθρωπος δημιουργεί διαρκώς τον Θεό ως ένα περιέχον, για να έχει κάπου να βάλει αυτό που είναι καλό μέσα του και να το φυλάξει μακριά από μέσα του όπου το μίσος και η καταστροφικότητα μπορούν να το χαλάσουν. Για να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία πρέπει κάποιος να πει στο παιδί σε τι πιστεύουμε σε αυτήν την οικογένεια και σε αυτή την κοινωνία που ζούμε τώρα.

Η θρησκεία έχει κάτι να μάθει από την ψυχανάλυση, κάτι που θα την βοηθήσει να κρατήσει την θέση της στην διαδικασία του πολιτισμού. Η θεολογία στερεί το άτομο από την ατομική δημιουργικότητά του.

Για να συμβάλει στην μελέτη της αίσθησης της ηθικής ο W. γράφει ξανά μια σύντομη ιστορία της συναισθηματικής ανάπτυξης: Το παιδί ακολουθεί μια πορεία απαρτίωσης που γίνεται πιο πολύπλοκη όσο προχωρά η ανάπτυξη. Αρχίζει να ζει μέσα στο σώμα και να αναπτύσσει μια αίσθηση του εαυτού βασισμένη στο σώμα. Η ψυχική πραγματικότητα δημιουργείται με την δημιουργική φαντασία του των λειτουργιών του σώματος και με τον καιρό αποκτά μεγάλη πολυπλοκότητα. Το παιδί γίνεται -‘Εγώ είμαι’ – μονάδα και γενναία αντιμετωπίζει τον κόσμο με το οποίο μπορεί να σχηματίσει σχέσεις, τρυφερές [μητέρα περιβάλλον] και ενορμητικές [μητέρα-αντικείμενο]. Δημιουργεί ένα αποθεματικό εμπειριών με τους γονείς ως ποιότητα του εαυτού, που αρχικά δεν διακρίνεται από την δική του υγιή λειτουργία.

Μπορούμε να προσθέσουμε εδώ ότι οι πρωταρχικές ταυτίσεις του παιδιού δεν διακρίνονται αρχικά από τις σχέσεις με τους γονείς του. Η αυτοερωτική παιδική σεξουαλικότητα δημιουργεί ένα βασικό υπόστρωμα, ένα αποθεματικό ζωής από όπου αντλεί ο ψυχισμός τις αναπαραστάσεις και τις φαντασιώσεις μας. Είναι επίσης σημαντικό για την κλινική του τραύματος και του χαρακτήρα να κρατήσουμε κατά νου ότι σε αυτό το πρώιμο στάδιο το παιδί αντιδρά, και άρα γνωρίζει, και εγγράφει, τις αποτυχίες της αξιοπιστίας του περιβάλλοντος, δηλαδή τις διακοπές στην συνέχεια της ύπαρξής του. Αυτές οι αντιδράσεις γίνονται έξεις, στοιχεία του χαρακτήρα.

Για τον W., η πρώτη αρχή είναι ότι η ηθική αγωγή δεν μπορεί να υποκαταστήσει την αγάπη. Οι γονείς δεν επιδοκιμάζουν ή αποδοκιμάζουν εκεί που απλά πρέπει να αγαπούν. Δεν είναι ηθικοί εκπαιδευτές. Είναι γονείς που εμπιστεύονται τις δυνάμεις της ανάπτυξης του παιδιού τους, είναι αυθεντικοί μαζί του, είναι ο εαυτός τους. Δεν χρησιμοποιούν το παιδί για δική τους ναρκισσιστική ικανοποίηση. Εξανθρωπίζουν τους σχηματισμούς του τρομακτικού υπερεγώ που σχετίζονται άμεσα με τις ενορμήσεις, τις φαντασιώσεις και τις σωματικές λειτουργίες. Επίσης η μετάδοση του πολιτισμού και της κουλτούρας πρέπει να είναι ένα προσωπικό επίτευγμα.

Ο W. συμπεραίνει ότι για αγωγή ηθικής εισάγουμε το παιδί σε ευκαιρίες να είναι δημιουργικό. Τις ευκαιρίες αυτές προσφέρει η πρακτική των τεχνών και του ζην σε όσους δεν αντιγράφουν απλά, αλλά αυθεντικά ωριμάζουν και κατακτούν έναν τρόπο αυτό-έκφρασης.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

• Winnicott, D.W. (1958). Psychoanalysis and the sense of guilt. In: The Maturational Processes and the Facilitating Environment. New York: International Universities Press, 1965, pp. 1-28.
• Winnicott, D.W. (1962). A personal view of the Kleinian contribution. In: The Maturational Processes and the Facilitating Environment. London: Karnac, 1990, pp. 171-178.
• Winnicott, D.W. (1963). The development of the capacity for concern.In: The Maturational Processes and the Facilitating Environment. London: Karnac, 1990, pp. 83-92.
• Winnicott, D.W. (1963). Morals and education. In: The Maturational Processes and the Facilitating Environment. London: Karnac, 1990, pp. 83-92.