Η βιογραφία του Donald Winnicott

Ο Donald Winnicott (1896-1971) είναι ένας από τους πιο πρωτότυπους και δημιουργικούς στοχαστές στην ιστορία της ψυχανάλυσης μετά τον Freud. Οι θεωρίες του σχετικά με την πρώιμη αλληλεπίδραση μεταξύ του βρέφους και του περιβάλλοντός του, τα μεταβατικά αντικείμενα και φαινόμενα, τον αληθινό και ψευδή εαυτό, τη σχέση μεταξύ του αναλυόμενου και του αναλυτή και πολλά άλλα θέματα έχουν μεγάλη σημασία για ψυχαναλυτές, ψυχοθεραπευτές, κοινωνικούς λειτουργούς, δασκάλους σε όλο τον κόσμο.

Η επιρροή του Winnicott συνεχίζει να είναι ισχυρή περισσότερα από 40 χρόνια μετά το θάνατό του. Tα τρία πιο διαβασμένα άρθρα περιοδικών σήμερα είναι γραμμένα από τον Winnicott. Τα κείμενα του Winnicott προσελκύουν τόσο πολλούς αναγνώστες λόγω της προσωπικής και ζωντανής ποιότητας του τρόπου γραφής του. Υπάρχει ένα μείγμα βάθους, πυκνότητας και ελαφρότητας. Δεν έχουν όλοι οι ψυχαναλυτικοί συγγραφείς το δικό τους προσωπικό στυλ. Ο Winnicott το κατείχε σε υψηλό βαθμό. Η παρουσία του και η ευφυΐα του είναι αισθητές στα κείμενά του. Είχε ένα ελαφρύ και διακριτικό χέρι, καθώς και μια ιδιαίτερη ικανότητα να χρησιμοποιεί συνηθισμένες λέξεις για να λέει εξαιρετικά πράγματα.

Ο Winnicott δεν διδάσκει ούτε καθοδηγεί τον αναγνώστη. Επικοινωνεί και νιώθει ότι συμμετέχει σε μια δημιουργική ανταλλαγή που φτάνει και αντηχεί σε διαφορετικά επίπεδα του νου. Συχνά δίνει σε κάποιον την αίσθηση ότι έχει προηγουμένως γνωρίσει ή αισθανθεί αυτό που εκφράζει, αλλά ότι δεν το έχει σκεφτεί ή δεν το διατύπωσε, και όμως, ταυτόχρονα η γραφή του δίνει μια αίσθηση έκπληξης και ανακάλυψης.

Μια βάση για αυτήν την εμπειρία είναι η ανοχή του Winnicott στα παράδοξα, που συνεπάγεται την εκτίμηση της ασυνείδητης σκέψης και της ονειρικής ζωής. Σε όλα τα γραπτά του Winnicott το ζήτημα της δημιουργικότητας και της δημιουργικής ζωής είναι ουσιαστικό. Οι θεωρίες του σχετικά με αυτό το θέμα συνδέονται με τις ιδέες του για τον «δυνητικό χώρο» και το μεταβατικό αντικείμενο (μια έννοια που προέρχεται από αυτόν) με την παράδοξη ιδιότητά του να βρίσκεται και να δημιουργείται, προερχόμενη τόσο από την εσωτερική πραγματικότητα, τη φαντασία και το όνειρο όσο και από το εξωτερικό και τη πραγματικότητα.

Στην εισαγωγή του στο Playing and Reality (1971) γράφει:

«Εφιστώ την προσοχή στο παράδοξο που εμπλέκεται στη χρήση από το βρέφος αυτού που ονόμασα μεταβατικό αντικείμενο. Η συνεισφορά μου είναι να ζητήσω ένα παράδοξο να γίνει αποδεκτό και ανεκτό και σεβαστό και να μην επιλυθεί. Με τη φυγή προς τη διάσπαση της πνευματικής λειτουργίας είναι δυνατό να επιλυθεί το παράδοξο, αλλά το τίμημα αυτού είναι η απώλεια της αξίας του ίδιου του παραδόξου».

Ο Winnicott βλέπει την προέλευση ενός «δυνητικού χώρου» στην πρώιμη αξιόπιστη σχέση μεταξύ του βρέφους και της μητέρας (ή άλλου φροντιστή). Από την αρχική μονάδα μητέρα/βρέφος αναπτύσσεται μια διακριτικά αυξημένη απόσταση μεταξύ τους και σε αυτήν την «ενδιάμεση περιοχή» το βρέφος διαισθητικά επιλέγει ένα μεταβατικό αντικείμενο (μια κουβέρτα, ένα κομμάτι μαλλί, ένα αρκουδάκι) που για το βρέφος έχει παράδοξη ιδιότητα να βρίσκεται και να δημιουργείται από το βρέφος. Καθώς το παιδί μεγαλώνει, το μεταβατικό αντικείμενο θα χάσει τη σημασία του, αλλά αυτός ο τρόπος εμπειρίας διατηρείται στο παιχνίδι του και απλώνεται μεταξύ της «εσωτερικής ψυχικής πραγματικότητας» και του «εξωτερικού κόσμου».

Ο δυνητικός χώρος είναι ο χώρος για τη δημιουργική εμπειρία της ζωής, είτε πρόκειται για ένα τοπίο, μια θεατρική ή μουσική παράσταση, ένα ποίημα ή ένα άλλο άτομο και εδώ λαμβάνει χώρα η ουσιαστική ψυχοθεραπεία.

Ο Winnicott γράφει:

«Προσπάθησα να επιστήσω την προσοχή στη σημασία τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη μιας τρίτης περιοχής, αυτή του παιχνιδιού, η οποία επεκτείνεται στη δημιουργική ζωή και σε ολόκληρη την πολιτιστική ζωή του ανθρώπου… [αυτός] ο ενδιάμεσος τομέας εμπειρίας είναι ένας τομέας που υπάρχει ως τόπος ανάπαυσης για το άτομο που ασχολείται με το διαρκές ανθρώπινο καθήκον να διατηρεί την εσωτερική και την εξωτερική πραγματικότητα ξεχωριστά αλλά αλληλένδετα… μπορεί να θεωρηθεί ιερό για το άτομο, καθώς εδώ το άτομο βιώνει δημιουργική ζωή».

Ο Winnicott επέμενε στη μοναδικότητα κάθε ατόμου και στο δικαίωμα και τη σημασία της ανακάλυψης του κόσμου με έναν προσωπικό, δημιουργικό τρόπο. Αυτό φυσικά ισχύει και για τους ψυχαναλυτές και για την ψυχαναλυτική θεωρία, και για αυτό το θέμα σε οποιοδήποτε άλλο πεδίο. Σε μια εργασία που δόθηκε στη Βρετανική Ψυχο-Αναλυτική Εταιρεία το 1948, ρωτά «… έχει δοθεί η δέουσα αναγνώριση στην ανάγκη να ανακαλυφθούν τα πάντα εκ νέου από κάθε μεμονωμένο αναλυτή;»