Η θέση του εφήβου μέσα στην οικογένεια

Κατά τη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας ξεκινά και –αν όλα πάνε καλά – ολοκληρώνεται η διαδικασία του «απογαλακτισμού» του νέου από την οικογένεια προσανατολισμού. Η διαδικασία αυτή συντελείται σταδιακά και στη διάρκειά της ο έφηβος γίνεται όλο και πιο αυτόνομος, αναλαμβάνοντας ευθύνες για τις πράξεις του.

Άλλοτε είναι μια πολύ εύκολη υπόθεση κι άλλοτε πιο δύσκολη για έναν έφηβο να ολοκληρώσει επιτυχώς τα αναπτυξιακά έργα, καθώς εξαρτάται από το πολιτισμικό και οικογενειακό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει. Οι έφηβοι που ζουν σε δυτικού τύπου κοινωνίες, αντιμετωπίζουν πιο πολύπλοκες, συνήθως συγκρουσιακές, κοινωνικές, οικονομικές και ηθικές πιέσεις που δυσκολεύουν περισσότερο την διαδικασία της προσωπικής ανάπτυξης σε σχέση µε κοινωνίες περισσότερο συλλογικές.

Η ανεξαρτησία του εφήβου μπορεί να αποτελέσει το επίκεντρο πολλών συγκρούσεων μέσα στην οικογένεια, οι οποίες μπορεί να ξεκινούν από απλά πρακτικά καθημερινά θέματα, όπως θέματα καθαριότητας του σπιτιού ή η ώρα επιστροφής από την έξοδο και να καταλήγουν να γίνονται πιο έντονες όταν οι έφηβοι προσπαθούν να κερδίσουν την αυτονομία τους στη λήψη αποφάσεων σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτό που οι γονείς πιστεύουν ότι είναι ικανοί να διαχειριστούν υπεύθυνα.

Στο διάστημα της εφηβείας μοιάζει ότι γονείς και παιδιά χρειάζεται να δημιουργήσουν ένα νέο είδος σχέσεων μεταξύ τους, να διαπραγματευτούν και να αλλάξουν κάποιους όρους από το συμβολικό «συμβόλαιο» που είχαν μεταξύ τους. Ο ρόλος των γονέων αλλάζει: δεν μπορούν να ασκούν την ίδια επιρροή πάνω στα παιδιά τους και αυτό μπορεί να τους δημιουργεί μια αίσθηση κενού και πένθους.

Όσο μεγαλύτερη είναι η δυσκολία των γονέων να δεχτούν τα νέα δεδομένα και την αλλαγή στους ρόλους, τόσο πιο δύσκολη και χρονοβόρα θα είναι για τους εφήβους η διεργασία της απόκτησης αυτονομίας.

Οι γονείς που θα αντιδράσουν µε επιβολή αυστηρού ελέγχου, απαγορεύσεων και τιμωριών είναι πιθανό να οδηγήσουν τον έφηβο σε έντονες εκδραματίσεις ή σε παλινδρομήσεις σε παλιότερα στάδια κι έτσι ο έφηβος να προσκολληθεί ακόμη περισσότερο στους γονείς.

Η άλλη πλευρά των γονέων, που προσπαθούν να μάθουν στα παιδιά να είναι αυτόνομα και ανεξάρτητα, χωρίς να επιβάλλουν κανένα όριο, οδηγούν τον έφηβο που μεγαλώνει σε ένα ακαθόριστο πλαίσιο χωρίς καθοδήγηση να αισθάνεται ανεπαρκής και φοβισμένος και να μην επιδιώκει τελικά την αυτονομία του.

Το χτίσιμο της σχέσης που προηγήθηκε κατά την παιδική ηλικία, η επικοινωνία με τους έφηβους και η κατανόηση της απαιτητικής φάσης που βρίσκονται μπορούν να αποτελέσουν δικλείδα ασφαλείας ώστε να ολοκληρωθεί η αναπτυξιακή φάση που θα οδηγήσει στην ενηλικίωση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.