Η θεωρία του Bion για τις ομάδες
Η κατανόηση της συμπεριφοράς και των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στις ομάδες είναι ένα βασικό στοιχείο της κοινωνικής ψυχολογίας και ψυχοδυναμικής θεωρίας. Ο Wilfred Bion, μέσα από τις έρευνες και τις παρατηρήσεις του, ανέπτυξε ένα θεωρητικό πλαίσιο που εξηγεί την ασυνείδητη δυναμική των ομάδων. Η θεωρία του προσφέρει ένα βαθύ πεδίο μελέτης των συναισθηματικών αντιδράσεων και των ασυνείδητων μηχανισμών που επηρεάζουν τη συμπεριφορά των μελών μιας ομάδας.
Ιστορική αναδρομή
Ο Bion ξεκίνησε την εργασία του το 1940 στο Northfield Military Hospital κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου είχε την ευκαιρία να παρατηρήσει τη συμπεριφορά των στρατιωτών σε ομαδικό πλαίσιο. Το 1948, εφάρμοσε τις ιδέες του στο Tavistock Institute και συνέβαλε στη διαμόρφωση των μεθόδων που εφαρμόστηκαν στη διάσημη Leicester Conference, που επικεντρώνεται στην ανάπτυξη ηγεσίας και ομαδικής εργασίας.
Η Νοοτροπία της ομάδας και το ασυνείδητο
Ο Bion περιέγραψε τις ομάδες ως δομές που λειτουργούν ταυτόχρονα σε δύο επίπεδα:
- Το συνειδητό επίπεδο (ομάδα εργασίας), όπου η ομάδα εστιάζει σε στόχους και λειτουργεί οργανωμένα.
- Το ασυνείδητο επίπεδο, όπου κυριαρχούν πρωτόγονα συναισθήματα, άγχη και αντιστάσεις. Αυτές οι διεργασίες επηρεάζουν τη λειτουργία της ομάδας χωρίς τα μέλη της να έχουν πλήρη επίγνωση.
Βασικές διεργασίες ομάδας
Ο Bion αναγνώρισε τρεις βασικές ασυνείδητες διεργασίες που χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά των ομάδων:
- Εξάρτηση (Dependency): Η ομάδα βασίζεται σε έναν ηγέτη, τον οποίο θεωρεί παντοδύναμο. Ο ηγέτης εξιδανικεύεται ως ο μόνος που μπορεί να εξασφαλίσει την ασφάλεια της ομάδας, αλλά όταν αυτός αποτύχει, αποδομείται.
- Πάλη/Φυγή (Fight/Flight): Σε αυτή την κατάσταση, η ομάδα είτε επιλέγει την επιθετική αντίδραση απέναντι σε ένα εξωτερικό «εχθρό» είτε επιδιώκει τη φυγή από τις δυσκολίες. Αυτή η αντίδραση σχετίζεται με τον μηχανισμό επιβίωσης της ομάδας.
- Ζευγάρωμα (Pairing): Η ομάδα δημιουργεί υποομάδες ή ζεύγη μελών με την ελπίδα ότι θα γεννηθεί μια νέα ιδέα ή ένας νέος ηγέτης, ο οποίος θα φέρει αλλαγή και πρόοδο.
Ο Ασυνείδητος μηχανισμός
Σύμφωνα με τον Bion, οι ομάδες συχνά λειτουργούν βάσει πρωτόγονων φαντασιώσεων που σχετίζονται με την ασφάλεια, την παλινδρόμηση και την προβολική ταύτιση. Τα μέλη της ομάδας μπορεί να αποσπούνται από τον κύριο στόχο, καθώς η ανάγκη για συναισθηματική ασφάλεια υπερισχύει. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα διχοτόμησης, όπου τα μέλη της ομάδας διαχωρίζονται σε «καλούς» και «κακούς», καθώς και σε εξιδανικεύσεις ή καταρρεύσεις των ηγετών.
Τα Βασικά αντιδραστικά μοντέλα της ομάδας
Ο Bion εντόπισε βασικά αντιδραστικά μοντέλα που υιοθετούν οι ομάδες, τα οποία επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν προβλήματα και συγκρούσεις:
- Εξάρτηση (Dependency): Τα μέλη αναθέτουν την ευθύνη σε έναν ηγέτη και αναμένουν από αυτόν να λάβει όλες τις αποφάσεις.
- Πάλη/Φυγή (Fight/Flight): Η ομάδα παλεύει ενάντια σε έναν «εχθρό» ή αποφεύγει τις δυσκολίες μέσω της φυγής.
- Ζευγάρωμα (Pairing): Τα μέλη σχηματίζουν ζεύγη, ελπίζοντας ότι από αυτή τη σύνδεση θα προκύψει μια λύση ή ένας νέος ηγέτης.
Ανάπτυξη του ατόμου μέσα στην ομάδα
Ο Bion διαμόρφωσε επίσης θεωρίες για την ανάπτυξη του ατόμου μέσα στην ομάδα. Το άτομο περνάει από στάδια εξάρτησης, ανεξαρτησίας και τελικά αλληλεξάρτησης, όπου αναγνωρίζει την αξία της συνεργασίας και της συλλογικής δράσης. Στο τελευταίο στάδιο, τα μέλη της ομάδας λειτουργούν συνειδητά, με αμοιβαίο σεβασμό στις ατομικές συνεισφορές.
Η θεωρία του Bion για τις ομάδες αποτελεί μια σημαντική συμβολή στην κατανόηση της ασυνείδητης δυναμικής που επηρεάζει την ομαδική λειτουργία. Οι τρεις βασικές διεργασίες που εντόπισε — Εξάρτηση, Πάλη/Φυγή και Ζευγάρωμα — αποτελούν κρίσιμα σημεία αναφοράς για τη μελέτη των ομάδων και την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ομάδες αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις και τις αλλαγές. Η αναγνώριση και η διαχείριση αυτών των ασυνείδητων διεργασιών μπορεί να βελτιώσει την αποδοτικότητα των ομάδων και να οδηγήσει σε καλύτερη λήψη αποφάσεων και ομαδική εργασία.
Βιβλιογραφία
- Bion, W. R. (1961). Experiences in Groups and Other Papers. London: Tavistock Publications.
- Tavistock Institute. “The Leicester Conference”. Πρόσβαση: https://www.tavinstitute.org/professional-development/the-leicester-conference​:contentReference[oaicite:8]{index=8}.
