Η παθολογία του ναρκισσισμού

Κατά τον Freud είναι η ενόρμηση θανάτου (ή καταστροφής) η δύναμη εκείνη που αντιτίθεται στις ενοποιούσες δυνατότητές μας (αποσύνθεση ενοτήτων), δρα εναντίον των επενδύσεών μας κατά των αντικειμενοτρόπων σχέσεων: αποδόμηση των σχέσεων, αποσύνδεση των δεσμών. Τα πράγματα «κάθονται», δεν υπάρχουν επενδύσεις.

Μιλάμε, επίσης, για ενόρμηση του θανάτου μπρος στις αποδιοργανώσεις των ψυχικών μορφωμάτων όπως τις βλέπουμε σε ορισμένες οριακές οργανώσεις ή ψυχωτικές, ή όπως τις βλέπουμε στη σωματοποίηση (εκφόρτιση σε όργανα του σώματος ενστικτωδών διεγέρσεων με αποτέλεσμα τη βλάβη των οργάνων). Επίσης αποσυνδέσεις, αποεπενδύσεις, αποδεσμεύσεις από την ευχαρίστηση (αφανισμός της επιθυμίας), σβήσιμο των διεγέρσεων (μείωση της ψυχικής διέγερσης).

Ο Freud υποστήριζε ότι οι ενορμήσεις του θανάτου – σε αντιδιαστολή με τις ενορμήσεις της ζωής – είναι βουβές. Πρόκειται για μια δύναμη που δουλεύει σιωπηλά μέσα μας. Υποστήριζε σε όλα τα κείμενα του ότι ο έρως (φιλότης) και το νείκος ( έρις = ενόρμηση θανάτου) όσο υπάρχει ζωή βρίσκονται πάντα σε διαπλοκή. Πρόκειται για τις ενορμητικές μείξεις (μείξη των δύο ενορμήσεων) οι οποίες παίζουν ένα ρόλο οργανωτή μέσα στο ψυχισμό.

Όσο υπάρχει η ζωή ποτέ δεν βλέπουμε αυτές τις δύο ενορμήσεις αμιγώς, αφού βρίσκονται σε συνεχή αλληλοδιαπλοκή (σύνδεση) δημιουργώντας ένα πεδίο. Την ενόρμηση του θανάτου η οποία δρα σιωπηλά, τη βλέπουμε μόνο a posteriori, εκ του αποτελέσματος. Τα αποτελέσματα των ενορμήσεων του θανάτου είναι προσιτά , έκδηλα. Όταν το υποκείμενο οδηγείται στην καταστροφή (αυτοκαταστροφή), τότε λέμε ότι η επιθετική ενόρμηση οδεύει ανεξέλεγκτη και μόνη της (δεν μειγνύεται με την ενόρμηση της ζωής). Όταν η ενόρμηση του θανάτου στρέφεται (προβάλλεται) προς τα έξω τότε μιλάμε για επιθετική ενόρμηση : βία- καταστροφή του αντικειμένου. Επειδή οι ενορμήσεις του θανάτου ενεργούν σιωπηλά, δεν τις αναγνωρίζουμε παρά μόνο όταν ενεργούν προς τα έξω (ενάντια στον κόσμο και τα άλλα έμβια όντα).

Αρνητικός Ναρκισσισμός
Ο Α. Green (1998) έχει μια άλλη διατύπωση της έννοιας της ενόρμησης του θανάτου. Την ονομάζει αρνητικό ναρκισσισμό. Ενώ η λιβιδινική ενέργεια επενδύεται είτε στο Εγώ είτε στο αντικείμενο και υπάρχει ένα διαρκές πήγαινε – έλα, στην περίπτωση του αρνητικού ναρκισσισμού ο Green μας λέει ότι η λιβιδινική ενέργεια δεν πάει ούτε στον εαυτό ούτε στο αντικείμενο: υπάρχει αποεπένδυση εαυτού και αντικειμένου, είναι σαν η λιβιδινική ενέργεια να πηγαίνει στο κενό. Πρόκειται για την επένδυση του τίποτα.

Ονομάζουμε πρωτογενή ή ερωγόνο μαζοχισμό (δεύτερη θεωρία του Freud, 1924) την πρώτη διαπλοκή, εσωτερικά, της ενόρμησης του θανάτου με την ενόρμηση της ζωής. Αυτό σημαίνει ότι η καταστροφική ενέργεια (ενόρμηση θανάτου-οι εντάσεις) δένεται με τη λιβιδινική ενέργεια (ενόρμηση ζωής- ευχαρίστηση) ώστε να ερωτικοποιείται το κύμα της αυξανόμενης έντασης (της οδύνης). Προκύπτει τότε η σεξουαλικοποίηση (ερωτικοποίηση) της δυσαρέσκειας (του πόνου, της οδύνης).

Ερωγόνος Μαζοχισμός: είναι η διαπλοκή του ευχάριστου με το δυσάρεστο, έτσι ώστε το υποκείμενο να μπορεί πια να κρατά μέσα του και δυσάρεστες ώσεις (εντάσεις) αφού έχουν δεθεί με το ευχάριστο (ευχαρίστηση από τον πόνο). Πρόκειται για την εισαγωγή της δυνατότητας του ψυχικού οργάνου να αντέχει τις εντάσεις, ακόμα και τον πόνο, αντί να τις εκφορτίζει (η εκφόρτιση ως αυτοκαταστροφή και έκφραση της ενόρμησης του θανάτου). Έτσι το ενορμητικό «ξέσπασμα» μπορεί να αναβάλλεται χρονικά μέσω του ερωγόνου μαζοχισμού. Ο ψυχισμός αποκτά την ικανότητα να κρατάει μέσα του (εσωτερική ικανότητα) επίπονες διεγέρσεις (ευχαρίστηση από τον πόνο).

Στην παθολογία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων (οριακές οργανώσεις, παθολογία του ναρκισσισμού, διαταραχές προσωπικότητας και συμπεριφοράς) χωλαίνει ο πρωτογενής μαζοχισμός: εδώ οι εντάσεις εκφορτίζονται. Αντίθετα, η διαπλοκή των δύο ενορμητικών τάσεων ανακόπτει τις εξαντλητικές εκφορτίσεις μέσω της διάστασης της αντοχής δηλαδή του «υφίστασθαι». Ανοίγεται έτσι η δυνατότητα της ψευδαισθητικής ικανοποίησης της επιθυμίας.

Ψευδαισθητική ικανοποίηση της επιθυμίας: ∆υνατότητα του Εγώ να ικανοποιεί επιθυμίες εσωτερικά , συμβολικά, φαντασιακά (π.χ μέσω του ονείρου), σε αντιδιαστολή με την άμεση επί του πραγματικού ικανοποίηση.

Πρωτογενής μαζοχισμός: «ο φύλακας της ζωής» : πρόκειται για ένα πρωτογενή πυρήνα του Εγώ , μια θεμελίωση του ψυχισμού, ένα εσωτερικό οργανωτικό πόλο. Συνιστά την προστασία του ανθρώπου από την αυτοκαταστροφή στην οποία στοχεύει η ενόρμηση θανάτου. Μέσα από την ερωτικοποίηση του πόνου (ηδονή προερχόμενη από αυτόν) γίνεται ανεκτή η επιβίωση του υποκειμένου στις πιο ακραίες εξωτερικές συνθήκες .

Η ευχαρίστηση στον πόνο ανατρέπει την «αρχή της ευχαρίστησης» σύμφωνα με την οποία το υποκείμενο «κρατάει» ότι του είναι ευχάριστο και «φτύνει» το δυσφορικό. Αν δεν ανατρεπόταν η αρχή της ηδονής θα οδηγούσε το υποκείμενο σε μια κατάσταση νιρβάνα: μηδενισμός των διεγέρσεων, ενορμητικό «σβήσιμο», ενόρμηση του θανάτου. Εδώ ο μαζοχισμός εμφανίζεται ως προστασία κατά της αυτοκαταστροφής και συντείνει στο ενορμητικό ξύπνημα μέσα από τη διέγερση του πόνου (εκεί που οι ενορμήσεις πάνε να σιγήσουν).