Η πυραμίδα του Maslow

Η ιεραρχία των αναγκών του Maslow είναι μια θεωρία στην ψυχολογία που περιλαμβάνει ένα μοντέλο πέντε επιπέδων των ανθρώπινων αναγκών, που συχνά απεικονίζεται ως ιεραρχικά επίπεδα μέσα σε μια πυραμίδα.

Οι ανάγκες χαμηλότερα στην ιεραρχία πρέπει να ικανοποιούνται προτού τα άτομα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις ανάγκες υψηλότερα.

Ανάγκες ανεπάρκειας έναντι αναγκών ανάπτυξης

Αυτό το μοντέλο πέντε σταδίων μπορεί να χωριστεί σε ανάγκες ανεπάρκειας και ανάγκες ανάπτυξης. Τα πρώτα τέσσερα επίπεδα αναφέρονται συχνά ως ανάγκες ανεπάρκειας (D-needs) και το ανώτερο επίπεδο είναι γνωστό ως ανάγκες ανάπτυξης ή ύπαρξης (B-needs).

Οι ανάγκες ανεπάρκειας προκύπτουν λόγω της στέρησης που παρακινεί τους ανθρώπους όταν δεν ικανοποιούνται. Επίσης, το κίνητρο για την ικανοποίηση τέτοιων αναγκών θα γίνεται ισχυρότερο όσο μεγαλύτερη είναι η διάρκειά τους. Για παράδειγμα, όσο περισσότερο ένα άτομο μένει χωρίς φαγητό, τόσο περισσότερο θα πεινάει.

Ο Maslow (1943) δήλωσε αρχικά ότι τα άτομα πρέπει να ικανοποιούν τις ανάγκες ελλείμματος χαμηλότερου επιπέδου πριν προχωρήσουν στην κάλυψη των αναγκών ανάπτυξης υψηλότερου επιπέδου. Ωστόσο, αργότερα διευκρίνισε ότι η ικανοποίηση μιας ανάγκης δεν είναι ένα φαινόμενο «όλα ή κανένα», παραδεχόμενος ότι οι προηγούμενες δηλώσεις του μπορεί να έδιναν «την εσφαλμένη εντύπωση ότι μια ανάγκη πρέπει να ικανοποιηθεί 100 τοις εκατό πριν εμφανιστεί η επόμενη ανάγκη».

Όταν μια ελλειμματική ανάγκη έχει «περισσότερο ή λιγότερο» ικανοποιηθεί, θα εξαφανιστεί και οι δραστηριότητές μας κατευθύνονται συνήθως προς την κάλυψη του επόμενου συνόλου αναγκών που δεν έχουμε ακόμη ικανοποιήσει. Αυτές στη συνέχεια γίνονται οι κύριες ανάγκες μας. Ωστόσο, οι ανάγκες ανάπτυξης συνεχίζουν να γίνονται αισθητές και μπορεί ακόμη και να γίνουν ισχυρότερες αφού έχουν δεσμευτεί.

Οι ανάγκες ανάπτυξης δεν πηγάζουν από την έλλειψη σε κάτι, αλλά μάλλον από την επιθυμία να αναπτυχθείς ως άτομο. Μόλις ικανοποιηθούν αυτές οι ανάγκες ανάπτυξης, μπορεί κάποιος να φτάσει στο υψηλότερο επίπεδο που ονομάζεται αυτοπραγμάτωση.

Κάθε άτομο είναι ικανό και έχει την επιθυμία να ανέβει στην ιεραρχία προς ένα επίπεδο αυτοπραγμάτωσης. Δυστυχώς, η πρόοδος συχνά διακόπτεται από την αδυναμία κάλυψης αναγκών χαμηλότερου επιπέδου. Οι εμπειρίες ζωής, συμπεριλαμβανομένου του διαζυγίου και της απώλειας εργασίας, μπορεί να αναγκάσουν ένα άτομο να κυμαίνεται μεταξύ των επιπέδων της ιεραρχίας.

Επομένως, δεν θα κινούνται όλοι μέσω της ιεραρχίας με έναν τρόπο, αλλά μπορεί να μετακινούνται εμπρός και πίσω μεταξύ των διαφορετικών τύπων αναγκών.

Το αρχικό μοντέλο της ιεραρχίας των αναγκών πέντε σταδίων περιλαμβάνει:

1. Φυσιολογικές ανάγκες – αυτές είναι βιολογικές απαιτήσεις για την επιβίωση του ανθρώπου, π.χ. αέρας, φαγητό, ποτό, καταφύγιο, ρούχα, ζεστασιά, σεξ, ύπνος.

2. Ανάγκες ασφάλειας – μόλις ικανοποιηθούν οι φυσιολογικές ανάγκες ενός ατόμου, οι ανάγκες για ασφάλεια γίνονται εμφανείς. Οι άνθρωποι θέλουν να βιώσουν τάξη, προβλεψιμότητα και έλεγχο στη ζωή τους. Αυτές οι ανάγκες μπορούν να ικανοποιηθούν από την οικογένεια και την κοινωνία (π.χ. αστυνομία, σχολεία, επιχειρήσεις και ιατρική περίθαλψη).

3. Ανάγκες αγάπης και συμμετοχής – μετά την εκπλήρωση των φυσιολογικών αναγκών και των αναγκών ασφάλειας. Το τρίτο επίπεδο των ανθρώπινων αναγκών είναι κοινωνικό και περιλαμβάνει αισθήματα ανήκειν, δηλαδή μια ανθρώπινη συναισθηματική ανάγκη για διαπροσωπικές σχέσεις, συνεταιρισμό, διασύνδεση και συμμετοχή σε μια ομάδα.

4. Οι ανάγκες εκτίμησης είναι το τέταρτο επίπεδο στην ιεραρχία του Maslow και περιλαμβάνουν την αυτοεκτίμηση, την ολοκλήρωση και τον σεβασμό. Ο Maslow ταξινόμησε τις ανάγκες εκτίμησης σε δύο κατηγορίες: (i) εκτίμηση για τον εαυτό του (αξιοπρέπεια, επιτεύγματα, κυριαρχία, ανεξαρτησία) και (ii) επιθυμία για φήμη ή σεβασμό από τους άλλους (π.χ. θέση, κύρος).

5. Οι ανάγκες αυτοπραγμάτωσης είναι το υψηλότερο επίπεδο στην ιεραρχία του Maslow και αναφέρονται στην πραγματοποίηση των δυνατοτήτων ενός ατόμου, στην αυτοεκπλήρωση, στην αναζήτηση προσωπικής ανάπτυξης και στις κορυφαίες εμπειρίες. Ο Maslow (1943) περιγράφει αυτό το επίπεδο ως την επιθυμία να επιτύχει κανείς ό,τι μπορεί, όσο το δυνατόν περισσότερο.

Ο Maslow συνέχισε να βελτιώνει τη θεωρία του με βάση την έννοια της ιεραρχίας των αναγκών για αρκετές δεκαετίες (Maslow, 1943, 1962, 1987).

Σχετικά με τη δομή της ιεραρχίας του, ο Maslow (1987) πρότεινε ότι η σειρά στην ιεραρχία «δεν είναι τόσο άκαμπτη» όπως μπορεί να υπονοούσε στην προηγούμενη περιγραφή του.

Ο Maslow σημείωσε ότι η σειρά των αναγκών μπορεί να είναι ευέλικτη με βάση τις εξωτερικές συνθήκες ή τις ατομικές διαφορές. Για παράδειγμα, σημειώνει ότι για ορισμένα άτομα, η ανάγκη για αυτοεκτίμηση είναι πιο σημαντική από την ανάγκη για αγάπη. Για άλλους, η ανάγκη για δημιουργικότητα μπορεί να αντικαταστήσει ακόμη και τις πιο βασικές ανάγκες.

Ο Maslow (1987) επεσήμανε επίσης ότι η περισσότερη συμπεριφορά έχει πολλαπλά κίνητρα και σημείωσε ότι «κάθε συμπεριφορά τείνει να καθορίζεται από πολλές ή όλες τις βασικές ανάγκες ταυτόχρονα και όχι από μία μόνο από αυτές».

Η διευρυμένη ιεραρχία των αναγκών

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το μοντέλο πέντε σταδίων του Maslow (1943, 1954) έχει επεκταθεί για να συμπεριλάβει γνωστικές και αισθητικές ανάγκες (Maslow, 1970a) και μεταγενέστερες ανάγκες υπέρβασης (Maslow, 1970b).

Οι αλλαγές στο αρχικό μοντέλο πέντε σταδίων επισημαίνονται και περιλαμβάνουν ένα μοντέλο επτά σταδίων και ένα μοντέλο οκτώ σταδίων.

1. Βιολογικές και φυσιολογικές ανάγκες – αέρας, φαγητό, ποτό, στέγη, ζεστασιά, σεξ, ύπνος κ.λπ.
2. Ανάγκες ασφάλειας – προστασία από στοιχεία, ασφάλεια, τάξη, νόμος, σταθερότητα, ελευθερία από φόβο.
3. Ανάγκες αγάπης και συμμετοχής – φιλία, οικειότητα, εμπιστοσύνη και αποδοχή, λήψη και προσφορά στοργής και αγάπης. Συνεργασία, συμμετοχή σε μια ομάδα (οικογένεια, φίλοι, εργασία).
4. Ανάγκες εκτίμησης – τις οποίες ο Maslow κατέταξε σε δύο κατηγορίες: (i) εκτίμηση για τον εαυτό του (αξιοπρέπεια, επίτευγμα, μαεστρία, ανεξαρτησία) και (ii) ανάγκη να γίνει αποδεκτός και να εκτιμηθεί από τους άλλους (π.χ. θέση, κύρος).
5. Γνωστικές ανάγκες – γνώση και κατανόηση, περιέργεια, εξερεύνηση, ανάγκη για νόημα και προβλεψιμότητα.
6. Αισθητικές ανάγκες – εκτίμηση και αναζήτηση ομορφιάς, ισορροπίας, φόρμας κ.λπ

7. Ανάγκες αυτοπραγμάτωσης – συνειδητοποίηση προσωπικών δυνατοτήτων, αυτοεκπλήρωση, αναζήτηση προσωπικής ανάπτυξης και κορυφαίων εμπειριών. Μια επιθυμία «να γίνει κανείς όλα όσα είναι ικανός να γίνει» (Maslow, 1987, σελ. 64).
8. Ανάγκες υπέρβασης – Ένα άτομο παρακινείται από αξίες που υπερβαίνουν τον προσωπικό εαυτό (π.χ. μυστικιστικές εμπειρίες και ορισμένες εμπειρίες με τη φύση, αισθητικές εμπειρίες, σεξουαλικές εμπειρίες, υπηρεσία σε άλλους, επιδίωξη της επιστήμης, θρησκευτική πίστη κ.λπ.).

Εκπαιδευτικές εφαρμογές
Η θεωρία της ιεραρχίας των αναγκών του Maslow (1962) έχει συμβάλει σημαντικά στη διδασκαλία και τη διαχείριση της τάξης στα σχολεία. Αντί να μειώνει τη συμπεριφορά σε μια απόκριση στο περιβάλλον, ο Maslow (1970a) υιοθετεί μια ολιστική προσέγγιση στην εκπαίδευση και τη μάθηση.

Ο Maslow εξετάζει τις πλήρεις φυσικές, συναισθηματικές, κοινωνικές και πνευματικές ιδιότητες ενός ατόμου και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν τη μάθηση.

Οι εφαρμογές της θεωρίας της ιεραρχίας του Maslow στο έργο του δασκάλου της τάξης είναι προφανείς. Για να μπορέσουν να καλυφθούν οι γνωστικές ανάγκες ενός μαθητή, πρέπει πρώτα να εκπληρώσει τις βασικές φυσιολογικές του ανάγκες.

Για παράδειγμα, ένας κουρασμένος και πεινασμένος μαθητής θα δυσκολευτεί να επικεντρωθεί στη μάθηση. Οι μαθητές πρέπει να αισθάνονται συναισθηματικά και σωματικά ασφαλείς και αποδεκτοί μέσα στην τάξη για να προχωρήσουν και να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους.

Ο Maslow προτείνει στους μαθητές να δείξουν ότι τους εκτιμούν και τους σέβονται στην τάξη και ότι ο δάσκαλος πρέπει να δημιουργήσει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον. Οι μαθητές με χαμηλή αυτοεκτίμηση δεν θα προοδεύσουν ακαδημαϊκά με τον βέλτιστο ρυθμό μέχρι να ενισχυθεί η αυτοεκτίμησή τους.

Ο Maslow υποστήριξε ότι μια ανθρωπιστική εκπαιδευτική προσέγγιση θα αναπτύξει ανθρώπους που είναι «δυνατότεροι, πιο υγιείς και θα έπαιρναν τη ζωή τους στα χέρια τους σε μεγαλύτερο βαθμό. Με αυξημένη προσωπική ευθύνη για την προσωπική του ζωή και με ένα ορθολογικό σύνολο αξιών που θα καθοδηγούν την επιλογή κάποιου, οι άνθρωποι θα άρχιζαν να αλλάζουν ενεργά την κοινωνία στην οποία ζούσαν».

Βιβλιογραφία:

Hoffman, E. (1988). The right to be human: A biography of Abraham Maslow. Los Angeles, CA: Jeremy P. Tarcher.

Kenrick, D. T., Neuberg, S. L., Griskevicius, V., Becker, D. V., & Schaller, M. (2010). Goal-driven cognition and functional behavior: The fundamental-motives framework. Current Directions in Psychological Science, 19(1), 63-67.

Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-96.

Maslow, A. H. (1954). Motivation and personality. New York: Harper and Row.

Maslow, A. H. (1962). Toward a psychology of being. Princeton: D. Van Nostrand Company.

Maslow, A. H. (1970a). Motivation and personality. New York: Harper & Row.

Maslow, A. H. (1970b). Religions, values, and peak experiences. New York: Penguin. (Original work published 1966)

Maslow, A. H. (1987). Motivation and personality (3rd ed.). Delhi, India: Pearson Education.

Tay, L., & Diener, E. (2011). Needs and subjective well-being around the world. Journal of Personality and Social Psychology, 101(2), 354-356.

Wahba, M. A., & Bridwell, L. G. (1976). Maslow reconsidered: A review of research on the need hierarchy theory. Organizational behavior and human performance, 15(2), 212-240.

Wulff, D. M., & Maslow, A. H. (1965). Religions, values, and peak-experiences. The Journal of Higher Education, 36(4), 235.