
Θετική ενίσχυση
Με τον όρο θετική ενίσχυση αναφερόμαστε στην αύξηση της πιθανότητας να παρουσιαστεί μία συμπεριφορά, όταν ακολουθείται από ένα θετικό, για το άτομο, ερέθισμα. Ένα θετικό ερέθισμα, δηλαδή, οδηγεί στην επιθυμητή συμπεριφορά.
Αναλυτικότερα, όταν μιλάμε για θετικούς ενισχυτές αναφερόμαστε σε αμοιβές, που ενισχύουν μία επίκτητη αντίδραση, αφού έχει συμβεί. Κατά πόσο ένα μεμονωμένο γεγονός αποτελεί θετικό ενισχυτή, αυτό ορίζεται από τις επιδράσεις στη συμπεριφορά. Εάν, λοιπόν, η συχνότητα παρουσίας μίας συμπεριφοράς αυξάνεται όταν ακολουθείται από το γεγονός αυτό, τότε το γεγονός αυτό αποτελεί έναν θετικό ενισχυτή.
Η συμπεριφορά μπορεί να αλλάξει, αλλάζοντας τις συνέπειες της. Η θετική ενίσχυση προκαλεί στους ανθρώπους την επανάληψη μίας σίγουρης συμπεριφοράς, επειδή στο παρελθόν είχαν αποκομίσει ένα ευχάριστο αποτέλεσμα από αυτήν.
Είδη Ενισχυτών
Οι υλικοί και οι κοινωνικοί ενισχυτές αποτελούν την κατηγορία των πρωτογενών ενισχυτών, αφού η ενισχυτική αξία τους έχει πολύ θετικά αποτελέσματα στη συμπεριφορά και δεν χρειάζεται κάποιο είδος μάθησης για να αποκτηθεί. Αντίθετα, η απόδoση προνομίων και τα tokens, ανήκουν στους δευτερογενείς ενισχυτές, διότι αποτελούν ουδέτερα ερεθίσματα, τα οποία αποκτούν ενισχυτική αξία, έπειτα από τη συστηματική σύζευξη τους με πρωτογενείς ενισχυτές.
Υλικοί Ενισχυτές
Στην κατηγορία αυτή ανήκει οποιοδήποτε υλικό αγαθό μπορεί να δοθεί άμεσα, όπως κάποια γλυκά, αναψυκτικά, παγωτά, καραμέλες, τσιγάρα (όταν πρόκειται για χρόνιους ασθενείς), περιοδικά κλπ., ώστε να ενισχυθεί η επιθυμητή συμπεριφορά του ατόμου. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, ότι το φαγητό καθεαυτό ενώ αποτελεί έναν πολύ δυνατό ενισχυτή, δεν χρησιμοποιείται συχνά σε εφαρμοσμένα περιβάλλοντα για διάφορους λόγους. Ο κυριότερος είναι ότι το φαγητό συνήθως δεν εμπεριέχεται, ή δεν αποτελεί μέρος, των καθημερινών καταστάσεων, στις οποίες χρησιμοποιούνται οι συμπεριφοριστικές παρεμβάσεις.
Επίσης, η αποτελεσματικότητα των υλικών ενισχυτών εξαρτάται σημαντικά και από την κατάσταση στέρησης, στην οποία βρίσκεται το άτομο. Συνεπώς, εάν κάποιος δεν έχει αποστερηθεί έστω και μερικώς από τον υλικό ενισχυτή που του δίνεται, ο ενισχυτής αυτός χάνει τη δύναμη του. Προσοχή πρέπει να δίνεται και στην ποσότητα με την οποία χορηγούνται οι υλικοί ενισχυτές. Είναι σημαντικό να δίνονται σε μικρές ποσότητες, για να μην υπάρχει κορεσμός στο άτομο αλλά και για να μπορεί να επαναληφθεί η ενίσχυση σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Κοινωνικοί Ενισχυτές
Στους κοινωνικούς ενισχυτές περιλαμβάνεται οποιοδήποτε είδος λεκτικής ή μη λεκτικής αποδοχής, όπως ο έπαινος, η προσοχή, το χάδι, το χαμόγελο, η βλεμματική επαφή κλπ., που όταν εκφράζεται, επηρεάζει και ενισχύει θετικά τη συμπεριφορά του ατόμου. Οι ενισχυτές αυτοί δίνονται φυσικά και άμεσα, μόλις η επιθυμητή συμπεριφορά παρουσιαστεί, είναι πάντα διαθέσιμοι στο άτομο που ενισχύεται και είναι πολύ πρακτικοί στη χρήση. Η κοινωνική ενίσχυση χρησιμοποιείται ευρέως στην σχολική τάξη από δασκάλους και έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει την συμπεριφορά των μαθητών και μειώνει την διάσπαση προσοχής τους. Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί εύκολα για την αλλαγή συμπεριφορών και σε κλινικά περιβάλλοντα.
Ασφαλώς όμως, μία τέτοιου είδους ενίσχυση ασκεί επιρροή και στην καθημερινή μας ζωή, είτε γίνεται προγραμματισμένα είτε όχι, για την αλλαγή συμπεριφορών. Μερικές από τις δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν με τη χρησιμοποίηση των κοινωνικών ενισχυτών σε κλινικά-θεραπευτικά πλαίσια είναι : α) ο ασθενής μπορεί να εξαρτηθεί υπερβολικά από τη λεκτική ή μη λεκτική αποδοχή του θεραπευτή, β) οι κοινωνικοί ενισχυτές δύσκολα μπορούν να καταγραφούν και γ) οι κοινωνικοί ενισχυτές δύσκολα ελέγχονται.
Προνόμια
Αυτού του είδους οι ενισχυτές υπάρχουν και χρησιμοποιούνται μόνο σε κλινικά περιβάλλοντα. Περιλαμβάνουν ενισχύσεις, οι οποίες δεν δίνονται σε κάθε μορφή συμπεριφοράς, αλλά σε μία επαναλαμβανόμενη επιτυχή εκπλήρωση μίας συμπεριφοράς. Οι ενισχυτές αυτοί μπορεί να είναι κάποια διαλείμματα καφέ, μία βόλτα στην πόλη, το αργότερο ξύπνημα το πρωί καθώς και η εξαίρεση από τις συνηθισμένες καθημερινές ασχολίες. Βέβαια, η χρησιμοποίηση αυτών των ενισχυτών δίνει τη δυνατότητα σε κάποια άτομα να συμμετέχουν σε κάποιες νέες δραστηριότητες στο περιβάλλον που ζουν, αλλά ταυτόχρονα να εξαιρούνται από κάποιες άλλες, τις οποίες συνήθιζαν να κάνουν.
Tokens
Τα tokens (αμοιβές), αποτελούν γενικευμένους ενισχυτές, διότι δεν έχουν από μόνα τους ενισχυτική αξία, αλλά την αποκτούν μέσω της σύνδεσης τους με ένα πλήθος πρωτογενών ενισχυτών. Συνήθως πρόκειται για συμβολικά αντικείμενα, όπως κουπόνια, νομίσματα, αστεράκια, πόντοι ή βαθμοί σε κάποια κλίμακα κτλ., τα οποία κερδίζει κάποιος εκδηλώνοντας μία ικανοποιητική συμπεριφορά και στη συνέχεια τα ανταλλάσει με διάφορα επιθυμητά προιόντα, δραστηριότητες ή προνόμια. Το ενισχυτικό αυτό σύστημα, που βασίζεται στις αμοιβές, ονομάζεται token economy (Σύστημα των ανταλλάξιμων αμοιβών) και χρησιμοποιείται για την τροποποίηση συμπεριφορών σε περιβάλλοντα όπως: σχολεία, ψυχιατρικά νοσοκομεία και φυλακές. Οι αμοιβές αυτές εφαρμόζονται και αποκτούν διαφορετική αξία ανάλογα με το περιβάλλον, στο οποίο χρησιμοποιούνται.
Έχει αποδειχθεί ότι με τις τεχνικές της Ενίσχυσης, ένα πλήθος ανεπιθύμητων και δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών, μειώνεται σημαντικά ή εξαλείφεται εντελώς σε παιδιά και ενήλικους. Οι τεχνικές αυτές εμφανίζονται τόσο αποτελεσματικές, όσο και οι ποικίλοι τρόποι τιμωρίας, που έχουν την ιδιότητα να περιορίζουν τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Βέβαια, παρόλο που η Τιμωρία και η Απόσβεση μπορούν να μειώσουν κάποιες αρνητικές συμπεριφορές, δεν είναι σε θέση να εκπαιδεύσουν τους ανθρώπους σε καινούριες κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές. Ακόμη και αν χρησιμοποιείται η τιμωρία ή η απόσβεση σε κάποιο συμπεριφοριστικό πρόγραμμα, τα αποτελέσματα μπορούν να αυξηθούν σημαντικά με την ενσωμάτωση της ενίσχυσης στο ίδιο πρόγραμμα.
Είναι γενικά αποδεκτό, ότι η θεραπευτική αντιμετώπιση μιας συμπεριφοράς συχνά προσανατολίζει – γονείς, δασκάλους, ειδικούς – στις τιμωρητικές μεθόδους. Και αυτό συμβαίνει, γιατί για τον περιορισμό μιας συμπεριφοράς, δίνεται βάρος αρχικά στις άμεσες και τις αρνητικές συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς. Είναι όμως σωστότερο να προσανατολιστούμε προς έναν άλλο τρόπο σκέψης. Εάν λοιπόν επιθυμούμε να καταστείλουμε μία συμπεριφορά, ο πρώτος και άμεσος στόχος είναι να ανακαλύψουμε μερικές θετικές ή επιθυμητές συμπεριφορές (διαφορετικές, λειτουργικά ισοδύναμες), τις οποίες, στη συνέχεια, πρέπει να ενισχύσουμε.
Συνεπώς, οι τεχνικές της ενίσχυσης πρέπει να χρησιμοποιούνται είτε ο στόχος είναι η αύξηση της συμπεριφοράς, είτε ο στόχος αφορά τη μείωση της.

