Θεωρίες της εγκληματικής προσωπικότητας

Οι θεωρίες της εγκληματικής προσωπικότητας εστιάζουν στη μελέτη των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και στη σχέση τους με την εγκληματική συμπεριφορά. Διαφορετικοί ερευνητές έχουν αναπτύξει διάφορα μοντέλα για να εξηγήσουν γιατί μερικά άτομα γίνονται εγκληματίες. Ακολουθούν μερικές από τις κύριες θεωρίες:

Freud

Η συνεισφορά του Σίγκμουντ Φρόυντ στην κατανόηση της εγκληματικής προσωπικότητας προέρχεται από την ψυχαναλυτική του θεωρία, η οποία επικεντρώνεται στις εσωτερικές συγκρούσεις και τα υποσυνείδητα κίνητρα που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Στη θεωρία του Φρόυντ, η προσωπικότητα αποτελείται από τρία βασικά στοιχεία:

1. Id: Είναι το πρωτόγονο, ενστικτώδες τμήμα της προσωπικότητας που λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της ευχαρίστησης, επιδιώκοντας την άμεση ικανοποίηση των επιθυμιών και των αναγκών.
2. Ego: Το εγώ λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της πραγματικότητας. Προσπαθεί να μεσολαβήσει μεταξύ του id και των απαιτήσεων της πραγματικότητας, αναζητώντας λογικούς τρόπους για την ικανοποίηση των επιθυμιών του id.
3. Superego: Το υπερεγώ περιλαμβάνει τις ηθικές αρχές και τις αξίες που διδάσκονται από την κοινωνία και την οικογένεια. Λειτουργεί ως ηθικός οδηγός και αντιτίθεται στις παρορμητικές επιθυμίες του id.

Σύμφωνα με τον Φρόυντ, τα προβλήματα στην ανάπτυξη και τη λειτουργία αυτών των στοιχείων μπορεί να οδηγήσουν σε αντικοινωνικές ή εγκληματικές συμπεριφορές. Οι διαταραχές στην ισορροπία μεταξύ του id, του ego και του superego μπορούν να δημιουργήσουν εσωτερικές συγκρούσεις που εκδηλώνονται ως επιθετικότητα, παραβατικότητα ή άλλες μορφές εγκληματικής συμπεριφοράς.

• Ισχυρό Id: Ένα ισχυρό id με ανεπαρκή έλεγχο από το superego μπορεί να οδηγήσει σε παρορμητικές και επιθετικές ενέργειες.
• Αδύναμο Superego: Ένα αδύναμο superego μπορεί να σημαίνει ότι το άτομο έχει αναπτύξει ελλιπείς ηθικές αξίες και ηθικούς φραγμούς, αφήνοντας το id να κυριαρχεί.
• Αδύναμο Ego: Ένα αδύναμο ego μπορεί να μην είναι σε θέση να μεσολαβήσει αποτελεσματικά μεταξύ των επιθυμιών του id και των ηθικών περιορισμών του superego, οδηγώντας σε κακή κρίση και προβληματική συμπεριφορά.

Η προσέγγιση του Φρόυντ δεν έχει δοκιμαστεί εμπειρικά με τον ίδιο τρόπο που ερευνούνται άλλες θεωρίες, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί ένα σημαντικό πλαίσιο στη μελέτη της εγκληματικής προσωπικότητας.

Eysenck

Η θεωρία της εγκληματικής προσωπικότητας που ανέπτυξε ο Χανς Άιζενκ (Hans Eysenck) προσπαθεί να εξηγήσει τις διαφορές στις εγκληματικές συμπεριφορές, εξετάζοντας τις ατομικές διαφορές στην προσωπικότητα. Αυτή η θεωρία βασίζεται στην υπόθεση ότι οι διαφορές στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μπορούν να εξηγήσουν γιατί ορισμένα άτομα είναι πιο πιθανό να παραβαίνουν τον νόμο από άλλα.

Ο Άιζενκ πίστευε ότι οι κύριες διαστάσεις της προσωπικότητας που επηρεάζουν την εγκληματική συμπεριφορά είναι:

1. Εξωστρέφεια (Extraversion): Άτομα που έχουν υψηλά επίπεδα εξωστρέφειας τείνουν να είναι κοινωνικά, δραστήρια και αναζητούν εξωτερικά ερεθίσματα. Η υψηλή εξωστρέφεια συνδέεται με πιο παρορμητικές συμπεριφορές.
2. Νευρωτισμός (Neuroticism): Τα άτομα με υψηλά επίπεδα νευρωτισμού τείνουν να είναι πιο αγχωμένα, συναισθηματικά ασταθή και επιρρεπή στο άγχος. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων και την αντίδραση σε στρεσογόνες καταστάσεις.
3. Ψυχωτισμός (Psychoticism): Αυτή η διάσταση περιλαμβάνει χαρακτηριστικά όπως η αντικοινωνικότητα, η επιθετικότητα και η μειωμένη ενσυναίσθηση, χαρακτηριστικά που συνδέονται με εγκληματικές συμπεριφορές.

Ο Άιζενκ υποστήριξε ότι η πιθανότητα ενός ατόμου να αναπτύξει εγκληματική συμπεριφορά εξαρτάται από το πώς οι διαστάσεις της προσωπικότητας συνδυάζονται με τις επιρροές του περιβάλλοντος, όπως η ανατροφή και οι κοινωνικές πιέσεις. Συνέδεσε επίσης τη φυσιολογία του ατόμου με αυτές τις προσωπικές διαφορές.

Bowlby

Ο John Bowlby δεν ανέπτυξε μια θεωρία εγκληματικής προσωπικότητας με την έννοια που το έκαναν άλλοι ψυχολόγοι. Ωστόσο, η θεωρία του δεσμού (attachment theory) που ανέπτυξε για την πρώιμη παιδική ανάπτυξη έχει χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσει την εγκληματική συμπεριφορά.

Σύμφωνα με τη θεωρία του Bowlby:

1. Προσκόλληση και εγκληματικότητα: Τα παιδιά που δεν αναπτύσσουν ασφαλείς δεσμούς με τους φροντιστές τους είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν ανασφαλείς τύπους προσκόλλησης, που μπορούν να οδηγήσουν σε αντικοινωνικές συμπεριφορές. Η έλλειψη συναισθηματικής φροντίδας και σταθερότητας μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα απόρριψης, προβλήματα εμπιστοσύνης και αδυναμία διαχείρισης του άγχους.
2. Μητρική στέρηση: Ο Bowlby ανέπτυξε την έννοια της «μητρικής στέρησης» (maternal deprivation), δηλαδή την απουσία συνεχούς φροντίδας από το βασικό πρόσωπο φροντίδας κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Υποστήριξε ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμες ψυχολογικές επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων των αντικοινωνικών και εγκληματικών συμπεριφορών.
3. Αναπτυξιακές επιπτώσεις: Η στέρηση του βασικού δεσμού μπορεί να εμποδίσει την ικανότητα του παιδιού να αναπτύξει υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις στο μέλλον και να το κάνει πιο επιρρεπές σε συμπεριφορές όπως επιθετικότητα, κλοπή και βίαιες πράξεις.
4. Μελέτη των παιδιών: Στη δεκαετία του 1940, ο Bowlby μελέτησε ομάδες νεαρών παραβατών και διαπίστωσε ότι ένα μεγάλο ποσοστό αυτών είχε αποχωριστεί από τη μητέρα τους για μεγάλες περιόδους κατά την πρώιμη παιδική ηλικία.

Παρόλο που δεν προτείνει ότι όλοι όσοι έχουν βιώσει ανεπαρκή φροντίδα θα γίνουν εγκληματίες, η θεωρία του Bowlby τονίζει τη σημασία του ασφαλούς δεσμού στην ανάπτυξη υγιών συμπεριφορών και στην πρόληψη της παραβατικότητας.