Οι αντιδράσεις του εφήβου στις αλλαγές

Οι πιο συνηθισμένες ψυχολογικές αντιδράσεις του εφήβου στις αλλαγές που συμβαίνουν στο βιοσωματικό, πνευματικό, συναισθηματικό και κοινωνικό τομέα είναι οι εξής:

Άρνηση: Η άρνηση είναι μια χαρακτηριστική αντίδραση της συγκεκριμένης περιόδου. Ο έφηβος, μέσα από τις αρνήσεις του και τις αντιθέσεις που εκφράζει, θέλει να επιβεβαιώσει την ταυτότητά του και να δοκιμάσει τις δυνάμεις του. Αντιτίθεται στην αυθεντία των γονέων και των δασκάλων και έχει γνώμη για το καθετί, νομίζοντας ότι μπορεί να αλλάξει τα πάντα. Η άρνηση είναι μια φυσιολογική αντίδραση, που από την πλευρά των γονέων θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με κατανόηση και υπομονή. Μοιάζει με το ότι οι απαγορεύσεις, οι τιμωρίες και γενικά η αυταρχική συμπεριφορά δεν βοηθούν. Αντίθετα, όπως είδαμε και στην ενότητα για τα όρια, η σταθερή και οριοθετημένη στάση των γονέων μπορεί να διευκολύνουν αυτή τη δύσκολη φάση της εφηβείας.

Επαναστατικότητα: Η ανάγκη για ανεξαρτητοποίηση και τερματισμό της συναισθηματικής εξάρτησης από τους γονείς, μπορεί να οδηγήσει τον έφηβο στην αμφισβήτηση. Αμφισβητεί τις αρχές τους και τις ιδέες τους και αντιτίθεται έντονα σε κάθε μορφή εξουσίας, επιδιώκοντας με αυτόν τον τρόπο να βρει τον εαυτό του και την ταυτότητά του. Η επαναστατικότητά του μπορεί να γίνει ακόμα πιο έντονη όταν το οικογενειακό περιβάλλον είναι αυστηρό και οι γονείς δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι για αυτή τη φάση. Και σε αυτή την περίπτωση, μια βοηθητική στάση από την πλευρά των γονέων είναι η στάση κατανόησης, που όμως διακρίνεται για τη σταθερότητά της στην τήρηση των ορίων. Δεν θα πρέπει να ξεχνούν οι γονείς ότι ενώ ο έφηβος έχει την επιθυμία να γίνει ανεξάρτητος, ταυτόχρονα βιώνει συναισθήματα φόβου και ανασφάλειας και έχει την ανάγκη της παρουσίας και υποστήριξης των γονιών του. Η υπερπροστασία των γονέων δεν βοηθάει στην ωριμότητα και ανεξαρτητοποίησή του. Αντίθετα τον απομακρύνει από την πραγματικότητα της ζωής και τον κάνει δειλό και άβουλο.

Έντονος εγωκεντρισμός: Ο εγωκεντρισμός εμφανίζεται για πρώτη φορά γύρω στο 3ο έτος του παιδιού, αλλά στην πιο απλή του μορφή. Στην εφηβική ηλικία οι εκδηλώσεις του εγωκεντρισμού είναι πιο σύνθετες. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του εγωκεντρισμού στην ηλικία αυτή είναι ότι ο έφηβος δεν μπορεί να διαφοροποιήσει µε σαφήνεια το αντικείμενο της δικής του σκέψης από εκείνο της σκέψης των άλλων. Με άλλα λόγια, νομίζει ότι όλοι σκέφτονται όπως αυτός κι επειδή είναι η φάση που ο ίδιος επικεντρώνεται πολύ στον εαυτό του, νομίζει ότι και όλοι οι άλλοι ασχολούνται με τον ίδιο. Προέκταση αυτής της πεποίθησης είναι και η αντίληψη που έχει ότι οι εμπειρίες του και αυτά που ζει είναι μοναδικά και επομένως κανείς δεν μπορεί να νιώσει και να καταλάβει αυτό που ζει. Και για αυτή τη συνθήκη, η στάση των γονέων θα πρέπει να είναι παρόμοια με τις προηγούμενες. Στάση αποδοχής, κατανόησης και σταθερά όρια.

Τάση για απομόνωση: Με την έναρξη της εφηβείας, ο νέος επιλέγει πιο συχνά σε σχέση με παλιότερα να απομονώνεται. Κλείνεται στο δωμάτιό του, προσπαθώντας να κατανοήσει τα εναλλασσόμενα συναισθήματά του, αποφεύγει να συμμετέχει σε οικογενειακές δραστηριότητες (οικογενειακά τραπέζια, επισκέψεις σε συγγενείς, κτλ.) και γενικά αποφεύγει να επικοινωνεί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Σε αυτές τις ώρες απομόνωσης, ο έφηβος συχνά ονειροπολεί. Σκέφτεται περισσότερο το μέλλον του, παρά το παρόν του. Η ονειροπόληση είναι μια διέξοδος της συναισθηματικής του έντασης που τον ευχαριστεί και τον ξεκουράζει.

Ευερεθιστότητα: Κατά την περίοδο της εφηβείας, ο νέος είναι συχνά εύθικτος και ευερέθιστος. Μπορεί εύκολα να θυμώσει και θίγεται με το παραμικρό, ενώ το ίδιο εύκολα μπορεί να συγκινηθεί. Λογομαχεί συχνά µε τα αδέλφια του και αρχίζει να ζηλεύει. Μια απλή παρέμβαση των γονιών του μπορεί να οδηγήσει σε σύγκρουση, καθώς είναι εύκολο η κάθε κίνηση να ερμηνευτεί ως κριτική απέναντί του. Οι έντονες αντιδράσεις οφείλονται σε ένα μεγάλο βαθμό στη διατάραξη της ισορροπίας των ορμονών. Προς το τέλος της εφηβείας, µε την αποκατάσταση της ορμονικής ισορροπίας, αλλά και τη σωστή αντιμετώπιση και του οικογενειακού και υποστηρικτικού δικτύου, επέρχεται η συναισθητική σταθερότητα του εφήβου. Η σταθερότητα στη συμπεριφορά των γονέων σε συνδυασμό με την υπομονή είναι τα στοιχεία εκείνα που διευκολύνουν τον έφηβο να ρυθμίσει αυτές τις εσωτερικές εντάσεις και να επέλθει τελικά η ισορροπία.

Ανασφάλεια: Ο έφηβος αισθάνεται συχνά ανασφάλεια και δεν έχει εμπιστοσύνη στις δυνατότητές του. Η ανασφάλειά του αυξάνεται και από την ανησυχία του σχετικά με την εξωτερική του εμφάνιση αλλά και τη σεξουαλικότητά του. Η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του εφήβου, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη στάση του οικογενειακού και σχολικού περιβάλλοντος. Οι γονείς μπορούν να τον βοηθήσουν κρατώντας μια αντικειμενική στάση, υπενθυμίζοντάς του τα «δυνατά» του στοιχεία, αλλά κυρίως δείχνοντάς του εμπιστοσύνη για τις δυνατότητές του. Η επιδοκιμασία των προσπαθειών του και η ενθάρρυνση όταν συναντά δυσκολίες είναι πολύ βοηθητικές στάσεις. Αντιθέτως, η αυστηρότητα, η αμφισβήτηση και οι τιμωρίες μεγαλώνουν την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια του εφήβου.

Ανία: Ο έφηβος συχνά μοιάζει να μην έχει καμία διάθεση για δραστηριότητα. Τηρεί μια στάση αδιαφορίας και παραμελεί τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντά του. Η στάση αυτή είναι συνάρτηση της ταχείας σωματικής ανάπτυξης και των βιολογικών μεταβολών, που απορροφούν ένα μεγάλο μέρος της ενεργητικότητας του οργανισμού. Η στάση των γονέων που θα μπορούσε να βοηθήσει τους εφήβους είναι η υπομονή, η κατανόηση αλλά και η συμβολή τους στη διαμόρφωση ενός προγράμματος για τον ελεύθερο χρόνο, το οποίο θα περιλαμβάνει δραστηριότητες που τον ευχαριστούν και τον ωφελούν για να µη νιώθει πλήξη και ανία.

Υπεραπασχόληση µε θέματα που αφορούν το σεξ: Στη φάση αυτή, ο έφηβος ασχολείται ιδιαίτερα με τη σεξουαλική του ικανότητα. Παρατηρεί το σώμα του να μεταβάλλεται και κάνει συνεχώς συγκρίσεις µε τις αλλαγές που συμβαίνουν στα σώματα των συνομηλίκων του, ενώ παράλληλα ψάχνει πληροφορίες για να βρει εξηγήσεις για όλες τις μεταβολές και τις νέες λειτουργίες που βλέπει να συμβαίνουν πάνω του. Ταυτόχρονα, κατά την περίοδο αυτή παρουσιάζεται ένα αίσθημα ντροπής, τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια, γύρω από τα γενετήσια θέματα. Αυτό μπορεί να προέρχεται από τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα του και τις οποίες προσπαθεί να τις κρατήσει κρυφές. Οι γονείς πρέπει να φροντίζουν για την έγκαιρη και σωστή πληροφόρηση και ενημέρωση του εφήβου για θέματα σεξουαλικότητας, ώστε με το τέλος αυτής της φάσης να διαθέτουν οι έφηβοι τις απαραίτητες γνώσεις που θα τους βοηθήσουν να έχουν αποκτήσει μια ασφαλή αίσθηση για το σώμα τους και τη σεξουαλικότητά τους.