Οι νοηματοδοτήσεις της αμοιβής στην ψυχαναλυτική πράξη

O Freud σημείωνε «μου φαίνεται πιο αξιοσέβαστο και ηθικά λιγότερο απαράδεκτο να αναγνωρίζει κανείς τις πραγματικές του αξιώσεις και ανάγκες, από το να παριστάνει, όπως ακόμη συνηθίζεται από τους γιατρούς, τον αφιλοκερδή φιλάνθρωπο» (On beginning the Treatment,1913).

Το χρήμα αντιπροσωπεύει πάντα την υλική υπόσταση του ψυχαναλυτή, την περατότητα του, άρα το σώμα του, αφού πρέπει κι αυτός να ζήσει.

Στην πορεία μιας ψυχανάλυσης τα πράγματα, καλώς εχόντων των πραγμάτων, εξελίσσονται διαμέσου του περάσματος από μια εξιδανικευμένη ναρκισσιστική μεταβίβαση στις αρχές της θεραπείας (ο αναλυτής εν είδει ναρκισσιστικής προεκτάσεως του μεγαλείου του ασθενούς), στην ερωτική και αρνητική μεταβίβαση, αναγκαία προκειμένου να αναπτυχθεί η θεραπευτική σχέση. Όσο ο αναλυτής παραμένει εξιδανικευμένος, βιώνεται ωσάν να μην έχει ανάγκες ή ωσάν υπεράνω αναγκών, να του δίνουν τα χρήματα μέσα σε έναν φάκελο ή να τα αφήνουν «στα κλεφτά» στην άκρη του γραφείου.

Η Aizenstein (2013) σημειώνει: «Η πραγματική σχέση με το χρήμα, που εισάγει και την εμπορική αξία της ανάλυσης, επέρχεται, κατά τη γνώμη μου, με την αποεξιδανίκευση της μεταβίβασης και την προσωποποίηση του ψυχαναλυτή που αναγνωρίζεται ως έμφυλος, θνητός, δεν είναι αλάθητος, έχει ανάγκες και επιθυμίες».

Κατά την εξέλιξη της θεραπείας το οικονομικό θέμα θα εξακολουθεί να αποτελεί μια προεξάρχουσα πηγή συμπύκνωσης κλινικών φαινομένων: η συνέπεια ή ασυνέπεια στα συμφωνηθέντα (πληρώνει τακτικά ή όχι, ξεχνάει να φέρνει τα χρήματα ή τα υπόσχεται για την επόμενη φορά κ.λ.π) περικλείει αποκαλυπτικά σημαίνοντα των μεταβιβαστικών κινήσεων του ασθενούς.

Για παράδειγμα, το να λέει ότι θα τα φέρει την επόμενη εβδομάδα (γιατί ξεχάστηκε ή γιατί δεν τα έδωσε το ΑΤΜ ή δεν πρόλαβε), μπορεί να σημαίνει μια ασυνείδητη ευχή θανάτου: ο αναλυόμενος λανθανόντως εύχεται και ελπίζει ότι ο αναλυτής θα έχει πεθάνει μέχρι την επόμενη εβδομάδα απλά και μόνο επειδή το επιθύμησε (μαγική-παιδική παντοδύναμία-μεγαλομανία της σκέψης) οπότε γλυτώνει την πληρωμή.

Μπορεί ακόμα η παράλειψη να είναι ενδεικτική του θυμού του προς τον αναλυτή, αποκαλυπτική μιας ενδοψυχικής σύγκρουσης (αμφιθυμία).

Η Αizenstein (2013) σημειώνει ότι το χρήμα ως συναλλακτική αξία μπορεί να επενδυθεί με πολύ διαφορετικούς τρόπους, πιο ναρκισσιστικά από ορισμένους, με αυτοερωτικό τρόπο από άλλους. Εξάλλου το χρήμα είναι φορέας ποικίλων και πολυδύναμων φαντασιώσεων. Στις επί πληρωμή ψυχαναλύσεις, το χρήμα αποτελεί μέρος του πλαισίου και η χρηματική συναλλαγή είναι η μόνη κοινωνική και σωματική πράξη που επιτρέπεται μεταξύ αναλυτή και αναλυόμενου. Το χρήμα είναι επίσης ένας διαμεσολαβητής που κατέχει θέση τρίτου και οργανώνει μια αναγκαία απόσταση.

Όταν θέτουμε μια ένδειξη για ιδιωτική ψυχανάλυση υποθέτουμε ότι το χρήμα-τρίτος-διαμεσολαβητής, θα επιτρέψει στον ασθενή να αντέξει το ερωτικό ή επιθετικό πλησίασμα που συνεπάγεται η μεταβίβαση. Επιπλέον, το χρήμα που δίνεται μετριάζει τη συναισθηματική εξάρτηση του ασθενούς, ο οποίος γνωρίζει ότι ο ίδιος ο αναλυτής εξαρτάται από τους ασθενείς του για να ζήσει.

Τέλος, η αξία του χρήματος ενέχει την έννοια του «κοινωνικού μίτου», η οποία ενσωματώνεται στον ψυχισμό μετά από μια διαδικασία αποεξιδανίκευσης των γονέων που δεν βιώνονται πλέον ως παντοδύναμοι. Ενταγμένος σε έναν «κοινωνικό μίτο» όπου το χρήμα έχει συμβολική αξία, ο γονιός αναγνωρίζεται στην περατότητά του: δεν είναι ικανός για τα πάντα, υποκείμενος και ο ίδιος σε άλλους, και συχνά στερημένος.

Βιβλιογραφία

• Η Έννοια και η Λειτουργία του Χρήματος και της Αμοιβής στην Ψυχανάλυση ΑizentsteinΜ.Ανακτήθηκε28/10/2015απότοΔιαδίκτυοhttp://www.psychoanalysis.gr/index.p hp?option=com_k2&view=item&layout=item&id=69&Itemid=62

• Freud S. (1913): On Beginning the Treatment. The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, Vol. XII.
• Μπακιρτζόγλου Σ. (2015). Ψυχανάλυση: H αποκάλυψη της αθέατης πλευράς σου. Συνέντευξη στην Ελένη Μπεζιριάνογλου, δημοσιογράφο. Athens Voice , (αρχείο pdf).