Ο ρόλος της θεραπευτικής σχέσης στη διακοπή διαγενεακών μοτίβων

Η παραμέληση, η πρώιμη απώλεια στενών συναισθηματικών δεσμών και η κακοποίηση προκαλούν σοβαρά τραύματα, επηρεάζοντας την ικανότητα συναισθηματικής σύνδεσης και νοηματοδότησης των εμπειριών. Η θεραπεία επιτρέπει την επούλωση μέσω της συναισθηματικής επεξεργασίας και της αφήγησης, παρέχοντας έναν χώρο για την αναδόμηση και κατανόηση των τραυματικών εμπειριών. Η θεωρία της συναισθηματικής πρόσδεσης (Bowlby, 1988a) προσφέρει ένα πλαίσιο κατανόησης αυτών των δυσκολιών, υποστηρίζοντας την ανάπτυξη ασφαλών σχέσεων. Οι θεραπευτικές σχέσεις μπορούν να συμβάλουν στην αναδόμηση του τραυματικού παρελθόντος και στη διακοπή της διαγενεακής μεταβίβασης του τραύματος.

Σύμφωνα με τη θεωρία της συναισθηματικής πρόσδεσης του Bowlby, οι άνθρωποι διαμορφώνουν συναισθηματικούς δεσμούς που προσφέρουν ασφάλεια και σταθερότητα, αναγκαία για την ψυχοσωματική επιβίωση. Αυτοί οι δεσμοί εσωτερικεύονται ως «εσωτερικά μοντέλα εργασίας» και καθορίζουν τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλλους. Η ικανότητα ενός γονέα να κατανοεί και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού επηρεάζει την ανάπτυξη ενός ασφαλούς δεσμού, οδηγώντας σε ένα συγκροτημένο εαυτό. Αντίθετα, η έλλειψη ασφαλών δεσμών ενδέχεται να οδηγήσει σε ανασφαλείς σχέσεις με τους άλλους.

Τα τραυματικά βιώματα, ειδικά όταν επαναλαμβάνονται, διαταράσσουν την αίσθηση εμπιστοσύνης του ατόμου. Παιδιά που έχουν βιώσει παραμέληση ή κακοποίηση συχνά επαναλαμβάνουν αυτά τα μοτίβα στις ενήλικες σχέσεις τους. Ο Bowlby παρατήρησε ότι παιδιά που στερήθηκαν μητρικής φροντίδας εμφάνισαν αντικοινωνικές συμπεριφορές και δυσκολία ανάπτυξης στενών σχέσεων. Το τραύμα μπορεί να αποθηκευτεί στον ψυχισμό του ατόμου ως κομματιασμένες αισθήσεις, δυσκολεύοντας την κατανόηση και αφήγηση της εμπειρίας.

Η θεραπευτική σχέση προσφέρει μια ασφαλή βάση για τον θεραπευόμενο, επιτρέποντάς του να εξερευνήσει τα συναισθήματά του, να αφηγηθεί την ιστορία του και να νοηματοδοτήσει τις εμπειρίες του. Η αφήγηση των τραυματικών βιωμάτων λειτουργεί επιδιορθωτικά, βοηθώντας το άτομο να κατανοήσει το παρελθόν του και να αποκτήσει μεγαλύτερο έλεγχο στη ζωή του. Η θεωρία της συναισθηματικής πρόσδεσης υποστηρίζει ότι μέσω της σχέσης με τον θεραπευτή, ο θεραπευόμενος μπορεί να δημιουργήσει νέες, ασφαλείς συναισθηματικές εμπειρίες, οι οποίες θα λειτουργήσουν ως αντιστάθμισμα των τραυματικών εμπειριών.

Το τραύμα μπορεί να μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, καθώς οι γονείς που έχουν βιώσει κακοποίηση ή παραμέληση δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών τους. Ωστόσο, η έρευνα της Main et al. (1985) έδειξε ότι οι γονείς που αναπτύσσουν την ικανότητα να αφηγούνται με συνοχή τα τραυματικά τους βιώματα, χωρίς να κατακλύζονται από αυτά, είναι πιθανότερο να δημιουργήσουν ασφαλείς δεσμούς με τα παιδιά τους. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να σπάσουν τους φαύλους κύκλους επανάληψης, επιτρέποντάς τους να επεξεργαστούν συναισθηματικά το παρελθόν τους.

Η αφήγηση της ιστορίας του θεραπευόμενου είναι κεντρική στη διαδικασία επούλωσης. Μέσω της αφήγησης, το άτομο οργανώνει την εμπειρία του, δίνοντας νόημα στα βιώματά του και συνδέοντάς τα με τους άλλους. Ο θεραπευτής παρέχει έναν ασφαλή χώρο για την έκφραση επώδυνων συναισθημάτων, διευκολύνοντας τη μετατροπή τους σε λεκτική μορφή. Αυτός ο διάλογος με τον θεραπευτή συμβάλλει στην ενσωμάτωση των τραυματικών εμπειριών και την ανάπτυξη ενός συνεκτικού και υγιούς εαυτού.

Η θεραπευτική σχέση, σε συνδυασμό με τη θεωρία της συναισθηματικής πρόσδεσης, προσφέρει έναν ισχυρό μηχανισμό για την επούλωση των τραυματικών εμπειριών. Μέσω της αναδόμησης και νοηματοδότησης των τραυματικών γεγονότων, ο θεραπευόμενος μπορεί να απελευθερωθεί από τις επιπτώσεις του τραύματος και να προχωρήσει στη ζωή του με μεγαλύτερη αυτογνωσία και έλεγχο.

Βιβλιογραφία

• Akister, J., & Reibstein, J. (2004). Links between attachment theory and systemic practice. Journal of Family Therapy, 26(2), 2-16.
• Allen, J.G., Fonagy, P. (2002). The development of mentalizing and its role in psychopathology and psychotherapy. Menninger Clinic, Research Department.
• Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. New York: Basic Books.
• Dallos, R. & Vetere, A. (2009). Systemic Therapy and Attachment Narratives. London: Routledge.
• Holmes, J. (2009). O John Bowlby & η Θεωρία του Δεσμού. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Main, M., & Cassidy, J. (1985). Security in infancy, childhood, and adulthood. Monographs of the Society for Research in Child Development, 50(1-2), 201-218.
• Siegel, J. D. (1999). The Developing Mind. New York: The Guilford Press.
• Van der Kolk, B. (1989). The compulsion to repeat the trauma. Psychiatric Clinics of North America, 12(2), 389-411.
• Θανοπούλου, Κ. (2012). Ένας φόνος, μια κηδεία και ένα ανεπίλυτο τραυματικό πένθος. Ηλεκτρονικό Περιοδικό Συστημική Σκέψη και Ψυχοθεραπεία (ΕΕΣΚΕΨΟ), 1.