Παθοκρατία: Η ψυχολογία της κυριαρχίας διαταραγμένων προσωπικοτήτων στην πολιτική και την κοινωνία

Η παθοκρατία, ένας όρος που εφηύρε ο Πολωνός ψυχίατρος Andrew Lobaczewski το 1984 στο έργο του Political Ponerology: A Science on the Nature of Evil Adjusted for Political Purposes, περιγράφει την κυριαρχία μιας μειοψηφίας ανθρώπων με διαταραχές προσωπικότητας σε θέσεις εξουσίας και διακυβέρνησης. Ο Lobaczewski ανέπτυξε αυτή την έννοια με βάση τις παρατηρήσεις του πάνω στις ψυχικές διαταραχές, ειδικά την ψυχοπάθεια και τον ναρκισσισμό, και τη σχέση τους με την πολιτική και την εξουσία.

Ορισμός της Παθοκρατίας

Η παθοκρατία αναφέρεται σε ένα πολιτικό σύστημα όπου οι άνθρωποι με σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας, όπως η ψυχοπάθεια και ο ναρκισσισμός, αποκτούν κυριαρχία σε θέσεις εξουσίας και ασκούν έλεγχο πάνω σε ευρύτερες κοινωνίες. Σύμφωνα με τον Lobaczewski, αν και τέτοια άτομα αποτελούν μια μικρή μειοψηφία, η έλλειψη αναστολών και η παθολογική τους ανάγκη για έλεγχο και εξουσία τούς καθιστούν ιδιαίτερα επιτυχημένους στη διεκδίκηση ηγετικών θέσεων. Η “παθοκρατία” είναι η επιβολή της δύναμης από τέτοιες προσωπικότητες σε ολόκληρες κοινωνίες, με σημαντικές αρνητικές συνέπειες.

Χαρακτηριστικά της Παθοκρατίας

Η παθοκρατία χαρακτηρίζεται από έναν συνδυασμό ψυχοπαθολογικών στοιχείων, όπως:

• Καταστολή της ατομικότητας και της δημιουργικότητας.
• Φανατική προσήλωση σε μια ιδεολογία, η οποία συχνά διαστρεβλώνεται για να εξυπηρετήσει τις παθολογικές ανάγκες της εξουσίας.
• Διακυβέρνηση μέσω φόβου και βίας.
• Συγκεντρωτισμός της εξουσίας και περιορισμός της ελευθερίας του λόγου.
• Ακραία ανισότητα και διαφθορά.

Οι παθολογικοί ηγέτες συχνά ελκύουν άλλους με παρόμοιες διαταραχές ή ενισχύουν ψυχοπαθολογικές συμπεριφορές σε άτομα που δεν είχαν αρχικά τέτοια χαρακτηριστικά. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα παθοκρατίας ήταν η ναζιστική διακυβέρνηση στη Γερμανία της δεκαετίας του 1930, που μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα μετέτρεψε μια δημοκρατία σε δικτατορία.

Η Παθοκρατία σήμερα

Η παθοκρατία δεν εμφανίζεται μόνο σε πολιτικά καθεστώτα. Στη σύγχρονη εποχή, άτομα με παθολογικά χαρακτηριστικά ενδέχεται να βρίσκονται σε ηγετικές θέσεις σε επιχειρήσεις, οργανισμούς και άλλους τομείς, επηρεάζοντας τη δομή και λειτουργία της εξουσίας με καταστροφικό τρόπο. Η εκτεταμένη διαφθορά, η καταστολή της δημιουργικότητας και ο έλεγχος μέσω φόβου και βίας αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά τέτοιων συστημάτων.

Προστασία από την Παθοκρατία

Η δημοκρατία και οι δημοκρατικοί θεσμοί έχουν τη δυνατότητα να προστατεύσουν τις κοινωνίες από την άνοδο διαταραγμένων ηγετών. Η εμπλοκή των πολιτών στη διαδικασία επιλογής ηγετών και η ενίσχυση της εκπαίδευσης και της ελεύθερης έκφρασης αποτελούν αναχώματα απέναντι σε παθολογικές εξουσίες. Όπως σημειώνει ο Lobaczewski, τα παθοκρατικά καθεστώτα συχνά δεν διαρκούν μακροπρόθεσμα, καθώς όταν οι πολίτες συνειδητοποιήσουν τη φύση τους, αποσύρουν την υποστήριξή τους.

Η παθοκρατία είναι ένα φαινόμενο που αναδύεται όταν άτομα με σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας αποκτούν εξουσία και επιβάλλουν τον έλεγχό τους σε ευρύτερες κοινωνίες. Η δημοκρατία, αν και ατελής, μπορεί να προστατεύσει από την κυριαρχία τέτοιων ατόμων, αρκεί να υπάρχει ενεργός συμμετοχή των πολιτών και να διατηρούνται οι θεσμοί ελεύθερης έκφρασης και ελέγχου της εξουσίας.

Βιβλιογραφία

• Hodson, G. M., Hogg, S. M., & MacInnis, C. C. (2009). The role of “dark personalities” (narcissism, Machiavellianism, psychopathy), Big Five personality factors, and ideology in explaining prejudice. Journal of Research in Personality, 43(4), 686–690.
• Hughes, I. (2018). Disordered Minds: How Dangerous Personalities Are Destroying Democracy. Winchester, UK: Zero Books.
• Łobaczewski, A. (2006). Political Ponerology: A Science on the Nature of Evil Adjusted for Political Purposes. Grande Prairie: Red Pill Press.