Προσδοκίες και στόχοι για την Εφηβεία
Η εφηβεία είναι μια κρίσιμη περίοδος στη ζωή των νέων, όπου οι στόχοι για το μέλλον και οι προσδοκίες τους αρχίζουν να διαμορφώνονται και να παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους. Σημαντική έννοια σε αυτή τη διαδικασία είναι οι “δυνητικοί εαυτοί,” οι οποίοι αντιπροσωπεύουν τις μελλοντικές προοπτικές και στόχους που ένας έφηβος φαντάζεται για τον εαυτό του (Markus & Nurius, 1986). Οι δυνητικοί εαυτοί λειτουργούν ως κίνητρα που κατευθύνουν τη συμπεριφορά και επηρεάζουν τη διαμόρφωση της ταυτότητας των εφήβων.
Δυνητικοί εαυτοί
Οι δυνητικοί εαυτοί αποτελούν αυτό-αναπαραστάσεις που συνδέονται με γνωστικά και συναισθηματικά στοιχεία, τα οποία κατευθύνουν τις πράξεις του ατόμου. Λειτουργούν ως σημαντικά κίνητρα που οργανώνουν την προσοχή, τη σκέψη και τη δράση του εφήβου προς την επίτευξη μελλοντικών στόχων, ενώ ταυτόχρονα επηρεάζουν την τρέχουσα συμπεριφορά ως μέτρο εκτίμησης και κίνητρο για προσπάθεια (Antoniou, 2023).
Οι δυνητικοί εαυτοί διακρίνονται σε θετικούς (επιθυμητούς) και αρνητικούς (προς αποφυγήν). Οι επιθυμητοί δυνητικοί εαυτοί αντιπροσωπεύουν θετικές προοπτικές, συχνά βασισμένες σε αντιλήψεις από τη συμπεριφορά άλλων. Αντίθετα, οι αρνητικοί δυνητικοί εαυτοί προκύπτουν από προσωπικές εμπειρίες που το άτομο επιδιώκει να αποφύγει.
Η διαμόρφωση των δυνητικών εαυτών επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως η προηγούμενη επίδοση, οι κοινωνικές συγκρίσεις, και οι πολιτισμικές προσδοκίες. Επίσης, η αλληλεπίδραση με σημαντικούς άλλους παίζει καίριο ρόλο στην ανάπτυξη των δυνητικών εαυτών (Nurmi, 2004). Οι γονείς, οι συνομήλικοι, καθώς και τα πολιτιστικά και ιστορικά πλαίσια επηρεάζουν τους στόχους και τις φιλοδοξίες που διαμορφώνονται κατά την εφηβεία.
Σχολική επίδοση και την εκπαίδευση
Οι δυνητικοί εαυτοί έχουν άμεση σύνδεση με τη σχολική επίδοση και τις εκπαιδευτικές προσδοκίες. Οι θετικοί δυνητικοί εαυτοί στην εκπαίδευση οδηγούν σε υψηλότερες σχολικές επιδόσεις και μεγαλύτερη επιμονή στην επίτευξη στόχων. Αντίθετα, οι αρνητικοί δυνητικοί εαυτοί συνδέονται με αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ψυχική υγεία και την ακαδημαϊκή πρόοδο του εφήβου (Antoniou, 2023).
Η επίδραση του φύλου
Η ανάπτυξη δυνητικών εαυτών διαφέρει μεταξύ των φύλων. Οι γυναίκες συχνά δίνουν έμφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις και την ευαισθησία, ενώ παράλληλα υιοθετούν ατομικά χαρακτηριστικά όπως η αυτονομία. Οι δυνητικοί εαυτοί των γυναικών συνδέονται με στόχους για οικογένεια και καριέρα, ενώ οι άνδρες εστιάζουν περισσότερο σε στόχους απασχόλησης και εκπαίδευσης. Παρ’ όλα αυτά, και τα δύο φύλα επηρεάζονται από τις κοινωνικές αξίες και αντιλήψεις που κυριαρχούν στο πολιτισμικό τους περιβάλλον (Markus & Nurius, 1986).
Οι τέσσερις μηχανισμοί κοινωνικοποίησης στην εφηβεία
Οι έφηβοι χρησιμοποιούν τέσσερις βασικούς μηχανισμούς κοινωνικοποίησης για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ανάπτυξης και να προσαρμόσουν τους στόχους τους στις προσωπικές και κοινωνικές απαιτήσεις (Nurmi, 2004):
- Διοχέτευση (Channeling): Τα κοινωνικά πλαίσια καθορίζουν τη διαδρομή της ανάπτυξης των εφήβων, κατευθύνοντας την πορεία τους προς συγκεκριμένους στόχους.
- Επιλογή (Selection): Οι έφηβοι επιλέγουν το περιβάλλον τους και τις κατευθύνσεις που θέλουν να ακολουθήσουν, με βάση τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντά τους.
- Προσαρμογή (Adjustment): Τα αποτελέσματα των επιλογών τους παρέχουν ανατροφοδότηση για την επιτυχία ή την αποτυχία τους, οδηγώντας στην αναπροσαρμογή των στόχων τους.
- Αντανάκλαση (Reflection): Οι έφηβοι σκέφτονται τον εαυτό τους και τη θέση τους στην κοινωνία, κατασκευάζοντας μια συνεκτική προσωπική ταυτότητα μέσω αυτής της διαδικασίας.
Οι δυνητικοί εαυτοί είναι κεντρικοί στη διαδικασία ανάπτυξης και διαμόρφωσης της ταυτότητας κατά την εφηβεία. Η επιρροή των γονέων, των συνομηλίκων και των κοινωνικών παραγόντων παίζει καίριο ρόλο στη διαμόρφωση των στόχων και των προσδοκιών των νέων για το μέλλον τους. Οι έφηβοι που κατευθύνονται από θετικούς δυνητικούς εαυτούς και οι οποίοι μπορούν να διαχειριστούν τους αρνητικούς δυνητικούς εαυτούς, είναι πιθανότερο να επιτύχουν τους στόχους τους και να αναπτύξουν μια ισχυρή προσωπική ταυτότητα.
Βιβλιογραφία
- Antoniou, X. (2023). Προσδοκίες και στόχοι για το μέλλον στην εφηβεία. Παρουσίαση στο συνέδριο για την ανάπτυξη εφήβων.
- Markus, H., & Nurius, P. (1986). Possible selves. American Psychologist, 41(9), 954–969.
- Nurmi, J. E. (2004). Socialization and self-development: Channeling, selection, adjustment, and reflection. Journal of Adolescent Research, 19(5), 491-512.
