Ψυχολογία

Προσωπική και Κοινωνική ταυτότητα

Η ταυτότητα δημιουργείται μέσω της αλληλεπίδρασης με άλλα άτομα. Στη συμβολική αλληλεπίδραση, το άτομο επηρεάζεται από την κοινωνική ζωή και διαμορφώνει σταδιακά τη συμπεριφορά του και την ταυτότητά του. Το άτομο συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση και εξέλιξη της ταυτότητάς του, ερμηνεύοντας συμβολικά τις ενέργειες των άλλων ατόμων. Πρόκειται ουσιαστικά για μία δυναμική διαδικασία, κατά την οποία το άτομο συμμετέχει ενεργά στη δημιουργία της ταυτότητάς του.


Ο θεμελιωτής της θεωρίας της συμβολικής αλληλεπίδρασης, George Mead ασχολήθηκε με το πρόβλημα της ταυτότητας παραθέτοντας ένα κοινωνικοψυχολογικό σύστημα, στο οποίο τονίζει τη σημασία της ανθρώπινης συμπεριφοράς στις διάφορες κοινωνικές καταστάσεις. Η ταυτότητα του ατόμου δεν αποτελεί κληρονομίσιμη ιδιότητα αλλά εξελίσσεται και διαμορφώνεται ανάλογα με τις σχέσεις που δημιουργεί ένα άτομο με άλλα άτομα στο πλαίσιο της επικοινωνίας.


Η ταυτότητα διακρίνεται σε συνειδητή και μη συνειδητή. Η πρώτη επιτυγχάνεται με τις γνωστικές επιδόσεις του ατόμου, ενώ η δεύτερη αφορά συμπεριφορές που υιοθετήθηκαν από το άτομο ασυνείδητα. Επομένως, η ταυτότητα χωρίζεται, κατά τον George Mead, στο «me» και στο «I» . Το κάθε άτομο διαμορφώνει το δικό του «me», δηλαδή την ταυτότητά του, η οποία είναι συνειδητή. Το «I» αναφέρεται στις αντιδράσεις του ατόμου στις δραστηριότητες των άλλων. Το «me» και το «I» αποτελούν την ταυτότητα του ατόμου, η οποία εκφράζεται με διαφόρα συμβόλα αλλά κυρίως με τη χρήση της γλώσσας.


Ο Ervin Goffman επιχειρεί να οριοθετήσει την ταυτότητα ερευνώντας τα άτομα εκείνα στα οποία απευθύνεται η κοινωνική προκατάληψη. Υποστηρίζει ότι το κοινωνικό περιβάλλον διαμορφώνει και καθορίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά. ∆ιακρίνει την ταυτότητα σε προβολική και πραγματική κοινωνική ταυτότητα. Η προβολική ταυτότητα σχετίζεται με τις προσδοκίες που προβάλλει ένα άτομο, ενώ η πραγματική κοινωνική ταυτότητα αφορά τις ουσιαστικές, πραγματικές και φανερές ιδιότητες του ατόμου. Επιπλέον, εισάγει την έννοια της προσωπικής ταυτότητας, αναφερόμενος στη μοναδικότητα του ατόμου, αλλά και την έννοια της κοινωνικής ταυτότητας, η οποία αφορά κοινωνικά σύμβολα.

Τόσο η προσωπική όσο και η κοινωνική ταυτότητα είναι απόρροια του εκάστοτε κοινωνικού περιβάλλοντος. Η θεωρία της ταυτότητας του Ervin Goffman συνδέει την προσωπική και κοινωνική ταυτότητα με τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες και παρουσιάζει την τραυματική ταυτότητα ως αποτέλεσμα κοινωνικών προκαταλήψεων. Σύμφωνα με τον Ervin Goffman, η κοινωνία δημιουργεί κατηγορίες και προβαίνει σε ομαδοποιήσεις και κατηγοροποιήσεις, κατατάσσοντας τα άτομα στις κατηγορίες αυτές και καθορίζοντας τα φυσιολογικά και απαξιωτικά χαρακτηριστικά. Τα «νορμάλ» άτομα, δηλαδή αυτά που ανταποκρίνονται στις εκάστοτε κοινωνικές προσδοκίες, διαχωρίζονται από τα στιγματισμένα, στα οποία δημιουργείται μία απόσταση μεταξύ της προβολικής και της πραγματικής ταυτότητας.


Ο L. Krappmann επιχειρεί να ορίσει την ταυτότητα, ερευνώντας τους τρόπους και τα μέσα με τα οποία το άτομο μπορεί να δημιουργήσει μία κοινωνικά αποδεκτή κοινωνική ταυτότητα. Για τον L. Krappmann είναι σημαντικό το άτομο να υιοθετεί μία έξυπνη κοινωνική επίδοση στα πλαίσια της επικοινωνίας. Η γλώσσα αποτελεί το πλέον βασικό μέσο επίτευξης της επικοινωνίας και της προβολής της ταυτότητας. Βασικές ατομικές ικανότητες για τη διατήρηση της ταυτότητας αποτελούν η απόσταση των ρόλων, η ικανότητα του ανθρώπου να συναισθάνεται τις στάσεις των άλλων, η αμοιβαία ανοχή και η παρουσία της ταυτότητας που το άτομο αποκτά κατά την κοινωνικοποίησή του. Η ταυτότητα δηλαδή περιλαμβάνει την έμμετρη αυτοπαρουσίαση στους άλλους, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις προσδοκίες τους.


Αντίθετα με τους υποστηρικτές της συμβολικής αλληλεπίδρασης, ο Erik Erikson καταπιάνεται με τη διαμόρφωση της ταυτότητας στη διαχρονική της διάσταση. Η δημιουργία της ταυτότητας είναι μια διεργασία που διαρκεί για όλη τη ζωή, περνά από πολλά στάδια και διακρίνεται στην «ταυτότητα του εγώ» και στην «ομαδική ταυτότητα». Κατά τη διάρκεια των εξελικτικών φάσεων της ζωής του ατόμου, το ίδιο αναζητά και ανακαλύπτει τις ικανότητες του εγώ. Ο Erik Erikson υποστηρίζει ότι η ανθρώπινη ανάπτυξη περνά από οκτώ ψυχοκοινωνικά στάδια (εμπιστοσύνη, αυτονομία, πρωτοβουλία, φιλοπονία, ταυτότητα, οικειότητα, παραγωγικότητα και πληρότητα), και σε κάθε στάδιο επιτελείται ένα συγκεκριμένο έργο, το οποίο είναι υποχρεωτικό προκειμένου να μεταβεί το άτομο στο επόμενο στάδιο ανάπτυξης.