Σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου στην ψυχοθεραπεία

Το Σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου (Munchausen Syndrome by Proxy – MSBP) αποτελεί μια μορφή κακοποίησης κατά την οποία το άτομο που φροντίζει κάποιον άλλον προκαλεί ή ψεύδεται για την ύπαρξη ασθενειών στον φροντιζόμενο. Αυτό το φαινόμενο, το οποίο παρατηρείται συχνότερα από γονείς σε παιδιά, μπορεί σε σπάνιες περιπτώσεις να εμφανιστεί στη θεραπευτική σχέση, με τον θεραπευτή να επιβάλλει ψευδείς διαγνώσεις ή περιττές θεραπείες στον θεραπευόμενο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η διαταραχή προκαλεί σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία του ατόμου που δέχεται την κακοποίηση, ενώ η εξάρτηση από τον θεραπευτή γίνεται ένα σημαντικό μέρος της δυναμικής της θεραπείας.

Ορισμός της πλασματικής διαταραχής

Η πλασματική διαταραχή είναι μια σοβαρή ψυχολογική κατάσταση, στην οποία το άτομο κατασκευάζει ή υπερβάλλει για συμπτώματα ασθένειας, προκειμένου να λάβει ιατρική φροντίδα ή προσοχή. Όταν αυτή η διαταραχή επιβάλλεται σε άλλο άτομο, αναφερόμαστε σε Σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου. Το άτομο που προκαλεί ή επιβάλλει τα συμπτώματα είναι συχνά εκείνο που έχει την ευθύνη για τη φροντίδα του άλλου, όπως ένας γονέας ή, σε πιο σπάνιες περιπτώσεις, ένας θεραπευτής.

Σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου από θεραπευτή σε θεραπευόμενο

Σε ορισμένες ακραίες περιπτώσεις, η δυναμική του Συνδρόμου Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου μπορεί να εμφανιστεί σε επαγγελματικές σχέσεις φροντίδας, όπως αυτή μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Ο θεραπευτής μπορεί να επιβάλει στο άτομο μια διάγνωση που δεν είναι ιατρικά δικαιολογημένη ή να επιμείνει στη χρήση θεραπευτικών παρεμβάσεων χωρίς πραγματική ανάγκη. Αυτός ο τύπος κακοποίησης εντείνεται από τη φυσική ανισότητα εξουσίας στη θεραπευτική σχέση, όπου ο θεραπευόμενος βασίζεται στον θεραπευτή για καθοδήγηση και φροντίδα.

Παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση της διαταραχής στη θεραπευτική σχέση

• Ανάγκη για έλεγχο: Ο θεραπευτής μπορεί να αναζητά τον έλεγχο της κατάστασης του θεραπευόμενου, επιβάλλοντας διαγνώσεις και θεραπείες που προκαλούν εξάρτηση. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο θεραπευόμενος χάνει την αυτονομία του και θεωρεί ότι χρειάζεται τη συνεχή φροντίδα του θεραπευτή για να παραμείνει καλά.
• Αναγνώριση και προσοχή: Κάποιοι θεραπευτές μπορεί να αναζητούν αναγνώριση από τους συναδέλφους ή το επαγγελματικό τους δίκτυο μέσω της διαχείρισης «δύσκολων» ή περίπλοκων περιστατικών, τα οποία, ωστόσο, δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική κατάσταση του θεραπευόμενου.
• Ψυχολογικά προβλήματα του θεραπευτή: Οι θεραπευτές που επιβάλλουν πλασματική διαταραχή ενδέχεται να έχουν δικά τους ψυχολογικά προβλήματα, όπως ναρκισσισμό, ανάγκη για προσοχή ή άλλα προβλήματα προσωπικότητας, που οδηγούν στη χειραγώγηση των θεραπευομένων.

Παραδείγματα επιβολής ψευδών διαγνώσεων

1. Περίπτωση φαρμακευτικής αγωγής: Ο θεραπευτής επιβάλλει στον θεραπευόμενο τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής, όπως αντιψυχωσικά ή αντικαταθλιπτικά, χωρίς να υπάρχει διαγνωσμένη ψυχιατρική διαταραχή.
2. Ψευδείς ψυχολογικές διαταραχές: Ο θεραπευτής μπορεί να ισχυρίζεται ότι ο θεραπευόμενος πάσχει από σοβαρές ψυχολογικές διαταραχές, όπως διπολική διαταραχή ή σχιζοφρένεια, χωρίς ιατρική βάση, δημιουργώντας έτσι μια συνεχή ανάγκη για θεραπεία και παρακολούθηση.
3. Περιττές ιατρικές εξετάσεις ή παρεμβάσεις: Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο θεραπευτής μπορεί να ζητά από τον θεραπευόμενο να υποβληθεί σε ιατρικές εξετάσεις ή χειρουργικές επεμβάσεις που δεν είναι απαραίτητες.

Συνέπειες στον θεραπευόμενο

Η επιβολή πλασματικής διαταραχής στη θεραπευτική σχέση έχει σοβαρές συνέπειες τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία του θεραπευόμενου:

• Σωματική βλάβη: Οι θεραπευόμενοι που υποβάλλονται σε περιττές ιατρικές παρεμβάσεις ή θεραπείες μπορεί να υποστούν σωματική βλάβη. Αυτές οι παρεμβάσεις μπορεί να έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία τους, ιδίως αν περιλαμβάνουν τη χορήγηση φαρμάκων με σοβαρές παρενέργειες.
• Ψυχική καταπίεση και εξάρτηση: Η συνεχής υποβολή σε θεραπείες χωρίς πραγματική ανάγκη μπορεί να καταστρέψει την ψυχική ευεξία του θεραπευόμενου, δημιουργώντας αισθήματα αδυναμίας και εξάρτησης από τον θεραπευτή. Ο θεραπευόμενος μπορεί να χάσει την εμπιστοσύνη στις ικανότητές του και να αισθάνεται ότι η επιβίωσή του εξαρτάται αποκλειστικά από τη θεραπεία.
• Δυσπιστία και αποξένωση: Με την πάροδο του χρόνου, οι θεραπευόμενοι μπορεί να αρχίσουν να αμφισβητούν την αλήθεια των διαγνώσεων και να νιώθουν αποξενωμένοι από το θεραπευτικό πλαίσιο, ιδιαίτερα αν έρθουν σε επαφή με άλλους επαγγελματίες που τους ενημερώνουν για την πραγματική τους κατάσταση.

Νομικές και ηθικές προεκτάσεις

Η πλασματική διαταραχή που επιβάλλεται από έναν θεραπευτή παραβιάζει τις ηθικές και δεοντολογικές αρχές της ιατρικής και ψυχιατρικής πρακτικής. Πρόκειται για μια μορφή κακοποίησης, καθώς παραβιάζει την εμπιστοσύνη του θεραπευόμενου και τον χειραγωγεί για προσωπικό ή επαγγελματικό όφελος του θεραπευτή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι θεραπευόμενοι μπορεί να καταθέσουν αγωγές για επαγγελματική αμέλεια ή κακοποίηση, ζητώντας νομική προστασία και αποζημίωση.

Οι επαγγελματικοί οργανισμοί υγείας και οι οργανισμοί πιστοποίησης θεραπευτών επιβάλλουν αυστηρούς κανόνες δεοντολογίας, που απαγορεύουν τη χειραγώγηση των θεραπευόμενων και την επιβολή ψευδών διαγνώσεων. Οποιαδήποτε παραβίαση αυτών των κανόνων μπορεί να οδηγήσει σε πειθαρχικές κυρώσεις για τον θεραπευτή, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας της άδειας άσκησης επαγγέλματος.

Πρόληψη και αντιμετώπιση

Για να αποφευχθούν τέτοιου είδους καταστάσεις, είναι κρίσιμο να υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο, όπως η τακτική αξιολόγηση της προόδου του θεραπευόμενου από άλλους επαγγελματίες υγείας και η χρήση επιστημονικά τεκμηριωμένων διαγνωστικών εργαλείων. Επιπλέον, οι θεραπευόμενοι πρέπει να ενθαρρύνονται να ζητούν δεύτερη γνώμη, ιδίως όταν αμφισβητούν τη διάγνωση ή τη θεραπευτική στρατηγική.

Το Σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου, όταν εμφανίζεται στη θεραπευτική σχέση, αποτελεί σοβαρή μορφή κακοποίησης που μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για τον θεραπευόμενο. Είναι απαραίτητο να τηρούνται αυστηρά ηθικά πρότυπα και να υπάρχει συνεχής εποπτεία για την προστασία των θεραπευόμενων από τέτοιες πρακτικές. Οι θεραπευόμενοι πρέπει να ενθαρρύνονται να είναι ενεργοί στη θεραπευτική διαδικασία, να ζητούν δεύτερη γνώμη και να διατηρούν την αυτονομία τους.

Βιβλιογραφία

• Feldman, M. D., & Yates, G. P. (2018). Dying to Be Ill: True Stories of Medical Deception. Routledge.
• Rosenberg, D. A. (2003). Munchausen Syndrome by Proxy: Clinical and Practical Guidance. Oxford University Press.
• SAMHSA (2014). Trauma-Informed Care in Behavioral Health Services.