Το χιούμορ ως μηχανισμός άμυνας

Η πεποίθηση ότι το γέλιο θεραπεύει το μυαλό υπάρχει εδώ και αιώνες. Το χιούμορ μας αποσπά την προσοχή από τα προβλήματά μας και προωθεί μια πιο ελαφριά προοπτική.

“Η ανθρώπινη φυλή έχει ένα πραγματικά αποτελεσματικό όπλο, και αυτό είναι το γέλιο” Μαρκ Τουαίην

Θεωρίες του Χιούμορ στην Ψυχολογία
Φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης προσπαθούσαν να εξηγήσουν το χιούμορ από την αρχαιότητα.

Πρόσφατοι μελετητές έχουν προτείνει διάφορες θεωρίες που εξηγούν τους υποκείμενους μηχανισμούς του χιούμορ.

• Οι Martin and Ford (2018) περιγράφουν τις τρεις κορυφαίες θεωρίες του χιούμορ. Πρώτον, η θεωρία ανακούφισης εστιάζει κυρίως στους μηχανισμούς κινήτρων των διαπροσωπικών αναγκών, υποστηρίζοντας ότι το χιούμορ παρέχει ανακούφιση από την ένταση. Πιο συγκεκριμένα, οι μυϊκές και αναπνευστικές διεργασίες που εμπλέκονται στο γέλιο εξυπηρετούν τον σημαντικό ρόλο της απελευθέρωσης της παγωμένης νευρικής ενέργειας (Martin & Ford, 2018).

• Η δεύτερη θεωρία που περιγράφεται από τους Martin και Ford (2018) είναι η θεωρία της ανωτερότητας, η οποία εστιάζει στους διαπροσωπικούς μηχανισμούς κινήτρων, με το χιούμορ να προκύπτει ως συνάρτηση της ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης. Με αυτόν τον τρόπο, το χιούμορ προκύπτει από συναισθήματα θριάμβου έναντι των λαθών ή της ατυχίας των άλλων, γεγονός που προάγει την αυτοβελτίωση και τα αισθήματα ανωτερότητας.

• Η θεωρία της ασυμφωνίας, η οποία εστιάζει στους γνωστικούς μηχανισμούς της αντίληψης και της ερμηνείας, υποστηρίζει ότι οι αντιλήψεις της ασυμφωνίας είναι αυτές που εξηγούν το χιούμορ (Martin & Ford, 2018). Με άλλα λόγια, το γέλιο είναι συνάρτηση της πρόβλεψης ενός διαφορετικού αποτελέσματος από αυτό που αναμενόταν. Η θεωρία της ασυμφωνίας πιστεύεται ότι είναι η θεωρία του χιούμορ με τη μεγαλύτερη επιρροή, με ορισμένους να προτείνουν ότι «η ασυμφωνία βρίσκεται στον πυρήνα όλου του χιούμορ».

Το χιούμορ ως δύναμη χαρακτήρα
Οι θετικοί ψυχολόγοι έχουν έντονο ενδιαφέρον για τον ρόλο των δυνατών σημείων του χαρακτήρα, οι οποίοι έχουν περιγραφεί ως αρετές που είναι κρίσιμες για την ανθρώπινη ευημερία (Peterson & Seligman, 2004).

Οι Peterson και Seligman (2004) προτείνουν έξι αρετές και 24 πλεονεκτήματα χαρακτήρων που εμπίπτουν σε κάθε κατηγορία αρετών (μερικά παραδείγματα παρακάτω):

Σοφία και γνώση — Δημιουργικότητα και περιέργεια
Ανθρωπότητα — Καλοσύνη και αγάπη
Αίσθηση δικαίου — Δικαιοσύνη και ηγεσία
Υπέρβαση — Ευγνωμοσύνη και χιούμορ

Είναι λογικό ότι όσοι έχουν καλή αίσθηση του χιούμορ θα είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν δύσκολες καταστάσεις, να απολαμβάνουν πιο συνεκτικές σχέσεις, να βρίσκουν την αστεία πλευρά σε κάθε είδους εμπειρίες και να επωφελούνται από πιο θετική ψυχική και σωματική υγεία (Martin, 2019).

Μηχανισμοί Αντιμετώπισης ή Άμυνας

Πότε μια τεχνική αντιμετώπισης θεωρείται τρόπος διαχείρισης και πότε ως αμυντικός μηχανισμός;

Τι είναι αμυντικός μηχανισμός;
Η έννοια των αμυντικών μηχανισμών προέρχεται από την ψυχαναλυτική θεωρία. Οι αμυντικοί μηχανισμοί πιστεύεται ότι προστατεύουν το εγώ από τον συναισθηματικό πόνο μέσω της παραμόρφωσης της πραγματικότητας από το ασυνείδητο.

Το χιούμορ μπορεί να λειτουργήσει ως προσαρμοστική άμυνα του εγώ, επιτρέποντας στους ανθρώπους να αντιληφθούν τον κωμικό παραλογισμό σε εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις. Από αυτή την άποψη, το χιούμορ λειτουργεί ταυτόχρονα ως αμυντικός μηχανισμός και ως τρόπος αντιμετώπισης των αντιξοοτήτων.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το χιούμορ δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν καλύτερα το άγχος. Από καιρό πιστεύεται ότι «το χιούμορ και το γέλιο παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση τόσο της ψυχολογικής όσο και της φυσιολογικής υγείας και ευεξίας ενόψει του στρες» (Lefcourt & Martin, 1986).

Γιατί χρησιμοποιούμε το χιούμορ για να εκτρέψουμε το τραύμα;
Τραυματικά γεγονότα μπορεί να επηρεάσουν τη συνολική ψυχική και συναισθηματική σας ευεξία. Το χιούμορ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αλλάξει η οπτική σας για το τραύμα από σοβαρό σε ελαφρύ, κάτι που μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση των αγχωτικών συναισθημάτων.

“Όταν άνοιξα τα μάτια μου και είδα την πραγματικότητα, άρχισα να γελάω, και από τότε, δεν έχω σταματήσει να γελάω”. Σόρεν Κίρκεγκωρ

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

• Martin, R. A. (2019). Humor. In M. W. Gallagher & S. J. Lopez (Eds.), Positive psychological assessment: A handbook of models and measures (pp. 305–316). American Psychological Association.
• Martin, R., & Ford, T. (2018). The psychology of humor: An integrative approach. Academic Press.
• Rowe, A., & Regehr, C. (2010). Whatever gets you through today: An examination of cynical humor among emergency service professionals. Journal of Loss and Trauma
• Peterson, C., & Seligman, M. (2004). Character strengths and virtues: A handbook and classification. American Psychological Association.