Υπαρξιακή ενοχή

H «Υπαρξιακή Ενοχή», εκδηλώνεται κλινικά σε ασθενείς που αντιμετωπίζουν την απειλή του θανάτου. Στην αρχή φαίνεται λίγο δύσκολο να σκεφτούμε την ενοχή με όρους «υπαρξιακής» ενοχής. Όλοι είμαστε εξοικειωμένοι με την έννοια του να νιώθουμε ενοχές για κάτι που ίσως έχουμε κάνει και είναι λάθος ή ντροπιαστικό.

Η υπαρξιακή ενοχή αναφέρεται συγκεκριμένα στην έννοια ότι ο καθένας από εμάς έχει το καθήκον να δημιουργήσει μια ζωή, μια ζωή που είναι μοναδική για εμάς. Μια ζωή που μόνο εμείς θα μπορούσαμε να ζήσουμε. Και πρέπει και φιλοδοξούμε να ζήσουμε αυτή τη μοναδική ζωή στο μέγιστο των δυνατοτήτων της.

Φανταζόμαστε τη ζωή μας σαν ένα τόξο, μια τροχιά, στην οποία επιτυγχάνονται διάφοροι σταθμοί, φιλοδοξίες, στόχοι, όνειρα.

Αλλά αυτό δεν επιτυγχάνεται σχεδόν ποτέ πλήρως από τους περισσότερους από εμάς. Είμαστε εύθραυστα, ευάλωτα, ατελή ανθρώπινα όντα. Εσωτερικά και εξωτερικά γεγονότα μας ανατρέπουν και μας κάνουν ναι έχουμε την αίσθηση του «αν μπορούσα να είχα κάνει περισσότερα».

Ο Oskar Schindler στην ταινία Schindler’s List, έχει σώσει τις ζωές εκατοντάδων Εβραίων από τα στρατόπεδα θανάτου του Ολοκαυτώματος βάζοντάς τους να εργαστούν στο εργοστάσιό του. Καθώς ο πόλεμος τελειώνει και οι Ρώσοι έρχονται, οι Εβραίοι εργάτες προσπαθούν να βοηθήσουν τον Σίντλερ να ξεφύγει από τη σύλληψη από τους Ρώσους και τον ντύνουν με εργατική ενδυμασία στρατοπέδου εργασίας. Ο Σίντλερ καταρρέει και, παρόλο που έχει σώσει τόσες ζωές, φωνάζει «Μακάρι να μπορούσα να είχα σώσει μερικές ακόμη».

Στο κλινικό περιβάλλον, η Υπαρξιακή Ενοχή εκδηλώνεται όταν το τόξο της τροχιάς της ζωής ενός ασθενούς έχει εκτραπεί από ένα εμπόδιο, έναν περιορισμό, τον καρκίνο, την απώλεια ρόλων, την εγγύτητα του θανάτου. Όσο μεγαλύτερο είναι το δέλτα μεταξύ της εξιδανικευμένης τροχιάς και αυτής που εκτυλίσσεται είναι ανάλογο με την υπαρξιακή ενοχή που βιώνεται.

Φανταστείτε λοιπόν έναν άνδρα 40 ετών με 2 παιδιά 3 και 5 ετών και έναν γάμο 8 ετών, που μόλις άρχισε να μπαίνει στην πιο παραγωγική περίοδο της επαγγελματικής του ζωής και τώρα έχει διαγνωστεί με ευρέως μεταστατικό καρκίνο στο πάγκρεας. Αυτός ο νεαρός άνδρας θα βιώσει βαθιά υπαρξιακή θλίψη- «Δεν έχω εκπληρώσει την ευθύνη μου να μεγαλώσω τα παιδιά μου και να τα δω να ξεκινούν. Δεν έχω εκπληρώσει τους επαγγελματικούς μου στόχους, τις φιλοδοξίες μου να δημιουργήσω μια ζωή με τη γυναίκα μου. Δεν έχω διαβεβαιώσει ότι η γυναίκα και τα παιδιά μου θα είναι συναισθηματικά ή οικονομικά ασφαλή».

Η λίστα με τις ελπίδες και τα όνειρα που δεν έχουν ζήσει, τις ανεκπλήρωτες υποχρεώσεις και τις ευθύνες προς τον εαυτό σας και αυτούς που αγαπάτε. Η υπαρξιακή ενοχή σε έναν τέτοιο ασθενή θα ήταν επίσης πολύ πιο έντονη από την ίδια διάγνωση σε έναν άνδρα 92 ετών που έχει ζήσει μια πλήρη ζωή, επιτυγχάνοντας όλα τα ορόσημα που περίμενε ο νεότερος άνδρας.

Κλινικά η Υπαρξιακή Ενοχή εκδηλώνεται είτε ως κατάθλιψη, ντροπή, θυμό ή έντονο άγχος θανάτου. Συχνά είναι δυνατό να ανακουφιστεί η υπαρξιακή ενοχή μέσω ποικίλων προσεγγίσεων.

-Ολοκλήρωση εργασιών ζωής που μπορούν να ολοκληρωθούν,

-Επανόρθωση, ζητώντας συγχώρεση,

-Σχεδιασμός για να εξασφαλίσει κάποιο αίσθημα ασφάλειας για μια οικογένεια,

-Να θυμάται ότι επέλεξε έναν σύζυγο που είναι σε θέση να ολοκληρώσει επιτυχώς τη δουλειά της ανατροφής των παιδιών,

-Να δώσει στον σύζυγο άδεια επιλογής να ξαναπαντρευτεί ή να ξαναβρεί την ευτυχία.

Όλες αυτές οι στρατηγικές μπορεί να είναι χρήσιμες.

Τελικά, καταλήγει στη μοναδική επιλογή του να συγχωρείς τον εαυτό σου επειδή είσαι ατελής, ευάλωτος άνθρωπος. Το να συγχωρείς τον εαυτό σου επειδή είσαι απλώς άνθρωπος. Πολύ ανθρώπινο.

Αναφορές:

Becker E. The Denial of Death. New York: The Free Press; 1973.

Breitbart W. Meaning-Centered Psychotherapy in the Cancer Setting: Finding meaning and Hope in the Face of Suffering. New York: Oxford university Press; 2017.

Frankl VF. Man’s Search for Meaning. 4. Massachusetts: Beacon Press; 1959.

Isaacson W. Einstein: His Life and Universe. New York: Simon & Schuster; 2007.

Kierkegard S, Hong H, Hong E. Fear and Trembling/Repetition. Princeton: Princeton University Press; 1983.

Keneally T. Schindler’s Ark. Sydney: Hodder and Stoughton; 1982.

Maxfield M, Pyszczysnki T, Solomon S. Finding Meaning in Death: Terror Management Among the Terminally Ill. In: Straker N, editor. Facing Cancer and the Fear of Death: A Psychoanalytic Perspective on Treatment. New York: Jason Aronson; 2012.

Spielberg S. Schindler’s List (film) Univrsal Studios; 1993.

Yalom ID. Existential Psychotherapy. New York: Basic Books; 1980.