Αλλαγές στην εφηβεία

Η εφηβεία είναι η περίοδος της ζωής του ανθρώπου που αρχίζει µε το τέλος της παιδικής ηλικίας και φτάνει ως την ενηλικίωση. Είναι μια εξελικτική φάση, κατά τη διάρκεια της οποίας συντελούνται βιολογικές, σωµατικές και ψυχολογικές μεταβολές, που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τη συμπεριφορά του εφήβου γενικότερα και πιο ειδικά τη στάση του απέναντι στους άλλους και τις απόψεις του απέναντι σε αρχές και αξίες που επικρατούν στην κοινωνία όπου ζει.

Κατά την περίοδο αυτή κάνουν την εμφάνισή τους διάφορες ψυχοσυναισθηματικές αναστατώσεις και εκρήξεις οι οποίες, ανάλογα µε το άτοµο, τις συνθήκες της ζωής στην οικογένεια και τη στάση των γονέων, άλλοτε αντιμετωπίζονται και ξεπερνιούνται οµαλά και άλλοτε προκαλούν συγκρούσεις και προβλήματα στις σχέσεις του εφήβου με τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του.

Κατά μέσο όρο η περίοδος της εφηβείας ξεκινά για τα μεν κορίτσια γύρω στην ηλικία των 11 και για τα δε αγόρια από την ηλικία των 12 µε 13. Η έναρξη της εφηβείας μπορεί να αρχίζει µε διαφορά 1 ως 2 χρόνια από άτοµο σε άτοµο.

Οι αλλαγές των εφήβων μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες:

Βιοσωµατικός τομέας

Συμβαίνουν αλλαγές στη λειτουργία οργάνων και συστημάτων, εξαιτίας της ωρίμανσης. Κορυφαία βιοσωματική αλλαγή είναι η ωρίμανση της γενετήσιας λειτουργίας. Τα σωματικά χαρακτηριστικά, που κι αυτά αλλάζουν, μπορεί να επηρεάσουν και την προσωπικότητα του εφήβου, καθώς τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια αυτής της ηλικίας ενδιαφέρονται περισσότερο από παλιότερα για το σώμα τους, τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους και γενικά για τη σιλουέτα τους. Όταν τα χαρακτηριστικά αυτά είναι αποδεκτά από τους άλλους, τότε αυξάνεται και η εμπιστοσύνη του εφήβου για τον εαυτό του.

Πνευματικός τομέας

Αναπτύσσεται η αφαιρετική και κριτική σκέψη, εμπλουτίζεται η φαντασία, ενώ ταυτόχρονα διαμορφώνεται ένα προσωπικό σύστημα αξιολόγησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η πνευματική ανάπτυξη και οι εμπειρίες που έχει αποκτήσει ο έφηβος, τον οδηγούν σε καλύτερη γνώση του εαυτού του, ενώ ταυτόχρονα αυξάνουν τους προβληματισμούς και αμφιβολίες, με αποτέλεσμα να απορρίπτει ιδέες και απόψεις και να ενδιαφέρεται για τη βελτίωση της κοινωνίας, ανακαλύπτοντας ότι ο κόσμος δεν είναι ο ιδανικός.

Συναισθηματικός τομέας

Τα συναισθήματα είναι έντονα και έχουν απότομες μεταπτώσεις. Η συναισθηματική ένταση μεγαλώνει κυρίως προς το τέλος της εφηβείας, εξαιτίας τριών βασικών προβλημάτων που απασχολούν τον έφηβο: Το θέμα της ανεξαρτησίας που οδηγεί σε συγκρούσεις µε τους γονείς, οι σχέσεις µε το άλλο φύλο και η εκπαιδευτική επιλογή – επαγγελματική αποκατάσταση.

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τη συναισθηματική συμπεριφορά των εφήβων με βασικότερους την οικογένεια, το σχολείο και την κοινωνία. Οι γονείς και γενικά το οικογενειακό περιβάλλον επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη συναισθηματική ανάπτυξη του εφήβου. Παράγοντες όπως η ιδιοσυγκρασία των γονέων, η μόρφωσή τους, ο χρόνος που διαθέτουν για τα παιδιά τους, το σύστημα αξιών τους συμβάλλουν στη συναισθηματική ανάπτυξη του εφήβου.

Ιδιαίτερα ο τύπος των γονέων, επηρεάζει σημαντικά τη διαμόρφωση των συναισθημάτων του εφήβου. Η έκφραση των συναισθημάτων επηρεάζεται επίσης και από τη στάση των εκπαιδευτικών, την οργάνωση και τη λειτουργία του σχολείου. Αν το είδος αγωγής που εφαρμόζουν είναι αυστηρό και άκαμπτο, αυτό δεν επιτρέπει την ελεύθερη έκφραση συναισθημάτων. Επιπλέον, το σύστημα αξιών μιας κοινωνίας καθορίζει επίσης και το περιεχόμενο της συναισθηματικής συμπεριφοράς των εφήβων.

Θέματα που αντιμετωπίζονται με απαγορεύσεις από την κοινωνία, μπορεί να επηρεάσουν τη συναισθηματική συμπεριφορά του εφήβου. Ο έφηβος θεωρείται συναισθηματικά ώριμος, όταν μάθει να ρυθμίζει και να ελέγχει τα συναισθήματά του. Συναισθηματικά ώριμος μπορεί να είναι κάποιος που μπορεί να βιώνει το ίδιο εποικοδομητικά τα ευχάριστα, αλλά και τα δυσφορικά συναισθήματα.

Κοινωνικός τομέας

Εκδηλώνεται έντονα η τάση για ανεξαρτητοποίηση από τους ενήλικες, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται η κοινωνικοποίηση. Ο έφηβος σε αυτή τη φάση μοιάζει να απολαμβάνει περισσότερο την παρέα των συνομηλίκων και να «εκθρονίζει» τους γονείς, που ως την παιδική ηλικία είχαν τον κεντρικό ρόλο στη ζωή του.

Επιδιώκει να είναι μέλος ομάδων, να αισθάνεται την αποδοχή και την αναγνώριση όλων των μελών, ενώ ταυτόχρονα μέσα από αυτή τη διαδικασία μαθαίνει τρόπους προσέγγισης και του άλλου φύλου. Η πιο σημαντική «αποστολή» για τον έφηβο είναι η διαμόρφωση της ταυτότητάς του, μιας σταθερής άποψης για τον εαυτό του σχετικά με ερωτήματα όπως: «ποιος/α είμαι», «τι στόχους έχω στη ζωή μου», «ποια θέση έχω στην κοινωνία», «ποια θέλω να είναι η επαγγελματική μου σταδιοδρομία» κ.ά. Επομένως, η επιτυχής διαμόρφωση ταυτότητας συνδέεται άμεσα με τη θέση και τη τοποθέτηση του εαυτού στο χρόνο και το κοινωνικό περιβάλλον.

Ο τρόπος διαπαιδαγώγησης του εφήβου στις νεαρότερες ηλικίες παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Τα βιώματα της παιδικής ηλικίας, οι σχέσεις που είχε αναπτύξει με τους γονείς και τα αδέρφια, οι ταυτίσεις που είχε διαμορφώσει µε σημαντικά πρόσωπα όπως οι γονείς, οι δάσκαλοι είναι καθοριστικοί παράγοντες στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Ένα ισχυρό Εγώ αναπτύσσεται όταν έχει διαμορφωθεί μια ασφαλής σχέση μεταξύ γονέων και παιδιού και όταν οι ίδιοι οι γονείς έχουν μια ξεκάθαρη ταυτότητα, μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν σαν υγιή πρότυπο για τα παιδιά τους. Ο έφηβος επιθυμεί να αποκτήσει μια αποδεκτή εικόνα του εαυτού του και να επιτύχει μια ολοκληρωμένη προσαρμογή, αντιμετωπίζοντας µε επιτυχία τα εμπόδια που του παρουσιάζονται.