Φιλοσοφία,  Ψυχοθεραπεία,  Ψυχολογία

Mετα-τραυματική ανάπτυξη (PTG)

Οι ψυχοπαθολογικές συνέπειες των τραυματικών εμπειριών αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης από την αρχή της ιατρικής επιστήμης. Κατά τους τελευταίους αιώνες, η επιστημονική βιβλιογραφία στον τομέα της ψυχικής υγείας επικεντρώθηκε κυρίως στις αρνητικές συνέπειες των τραυματικών γεγονότων. Πιο πρόσφατα, αυξανόμενο ενδιαφέρον καταβλήθηκε στα χαρακτηριστικά της ανθεκτικότητας και στις πιθανές θετικές συνέπειες του τραύματος, οδηγώντας στην έννοια της Μετατραυματικής Ανάπτυξης (PTG).

Ωστόσο, θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη η ενδεχόμενη συνύπαρξη και των δύο προϋποθέσεων. Ο ρόλος της ευαλωτότητας και των περιβαλλοντικών παραγόντων στην ισορροπία μεταξύ θετικών και αρνητικών αποτελεσμάτων μετά από γεγονότα της ζωής συζητείται, ιδιαίτερα υπό το φως μιας νευροαναπτυξιακής προσέγγισης στην ψυχοπαθολογία.

Η έννοια της Μετατραυματικής Ανάπτυξης (PTG) αναπτύχθηκε για πρώτη φορά στα μέσα της δεκαετίας του ’90 (Tedeschi & Calhoun, 1995), ενώ ένα πιο λεπτομερές μοντέλο επιτεύχθηκε τα τελευταία χρόνια (Tedeschi et al., 2018; Kadri et al., 2022). Οι Tedeschi et al. (2018) όρισε το PTG ως «θετικές ψυχολογικές αλλαγές που βιώνονται ως αποτέλεσμα της πάλης με τραύμα ή εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις». Αυτό το φαινόμενο θα πρέπει να θεωρείται όχι ως εναλλακτική, αλλά ως μια παράλληλη διαδικασία όσον αφορά τις αρνητικές ψυχολογικές συνέπειες (Kadri et al., 2022).

Το PTG μπορεί να παρουσιάζει θετικές αλλαγές στην αυτοαντίληψη, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τη φιλοσοφία της ζωής, οδηγώντας σε αυξημένη αυτογνωσία και αυτοπεποίθηση, πιο ανοιχτή στάση απέναντι στους άλλους, μεγαλύτερη εκτίμηση της ζωής και ανακάλυψη νέων δυνατοτήτων (Tedeschi & Calhoun , 1996). Στο κοινωνικό φαντασιακό, τόσο οι αρνητικές όσο και οι θετικές εμπειρίες της ζωής αναγνωρίζονταν πάντα ως επαγωγικοί παράγοντες για αλλαγές.

Τις τελευταίες δεκαετίες, μετά την εισαγωγή της έννοιας της «ανθεκτικότητας», η έρευνα σε αυτόν τον τομέα έχει αρχίσει να διερευνά τις θετικές συνέπειες του τραύματος. Ειδικότερα, η υπόθεση ότι μια δυνητικά αρνητική εμπειρία δεν θα μπορούσε απαραίτητα να οδηγήσει σε αρνητικά αποτελέσματα, χωρίς επαναφορά σε ένα status quo ante, κέρδισε σταδιακά έδαφος (Windle, 2010; Stratta et al., 2015). Το πεδίο της έρευνας διευρύνθηκε περαιτέρω με την εισαγωγή της έννοιας της PTG, η οποία επέτρεψε την εστίαση σε πιθανά θετικά αποτελέσματα τραυματικών εμπειριών καθώς και στα σχετικά χαρακτηριστικά και συνθήκες που μπορεί να διευκολύνουν ή να εμποδίσουν αυτή τη διαδικασία (Brooks et al., 2020). .

Προκειμένου να επιτευχθεί καλύτερη κατανόηση αυτής της έννοιας που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, η οποία ήταν παρούσα από την αρχαιότερη προέλευση της ιατρικής, αλλά κυρίως ξεχασμένη, ίσως είναι χρήσιμο να επαναλάβουμε μερικές από τις βάσεις της ψυχαναλυτικής σκέψης. Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική προοπτική, ο νοητικός μηχανισμός είναι το εργαλείο μέσω του οποίου τα υποκείμενα μπορούν να βιώσουν τη σχεσιακή ζωή σε ένα πλαίσιο αυτογνωσίας.

Συγκεκριμένα, επιτρέπει την κατασκευή της υποκειμενικότητας, καθώς και τη σύγκριση και τη συμφωνία της προσωπικής ανάγνωσης της πραγματικότητας με τη συλλογική, φτάνοντας έτσι στο λεγόμενο «reality testing». Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός απαιτούνται τόσο νευροβιολογική ακεραιότητα όσο και επαρκή σχεσιακά ερεθίσματα ζωής, με το πρώτο να βασίζεται στο δεύτερο και το αντίστροφο. Σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο, κάθε «γεγονός» της ζωής – που προορίζεται ως οτιδήποτε υπερβαίνει την κανονική ροή των πραγμάτων – φέρει μέσα του κάτι (δυνητικά) τραυματικό, ικανό να οδηγήσει σε μια υποκειμενική μεταμόρφωση, μια τροποποίηση της αυτο-αναπαράστασης.

Παρά το γεγονός ότι παραμένουν ένας αναπόφευκτος παράγοντας κινδύνου, αυτά τα γεγονότα χρειάζονται για τη νευροψυχολογική ωρίμανση, για την ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού νοητικού μηχανισμού μέσω της απόκτησης της αυτογνωσίας και της συνειδητοποίησης της πραγματικότητας. Ένα γεγονός που εκλαμβάνεται ως αρνητικό από ένα υποκείμενο μπορεί να είναι θετικό ή αδιάφορο για ένα άλλο, ανάλογα με τη συγκεκριμένη αλληλεπίδραση μεταξύ του συμβάντος και του ψυχο(παθο)λογικού και νευροβιολογικού πλεονεκτήματος.

Πότε λοιπόν ένα γεγονός γίνεται τραύμα;

Ένα γεγονός μπορεί να θεωρηθεί τραυματικό όταν μεταβάλλει με αρνητικό τρόπο τον προσδιορισμό της ταυτότητας του υποκειμένου, οδηγώντας σε μειωμένη ικανότητα αντιμετώπισης του συμβάντος, να θέτει «τη σωστή απόσταση» μεταξύ των πραγμάτων και μεταξύ του εαυτού του και των πραγμάτων.

Όλα τα γεγονότα της ζωής μπορεί να εκληφθούν ως τραυματικά από πιο ευάλωτα άτομα, οδηγώντας, σε έναν φαύλο κύκλο, σε μεγαλύτερο κατακερματισμό της ταυτότητας και σε αυξημένη ευαλωτότητα απέναντι σε νέες τραυματικές εμπειρίες (Limberg et al., 2011; Haruvi-Lamdan et al. , 2018; Dell’Osso et al., 2019; 2022).

Από την άλλη πλευρά, είναι επίσης πιθανό το εν λόγω «γεγονός» να οδηγήσει σε θετικό αποτέλεσμα. Συγκεκριμένα, η επίγνωση της ικανότητας κάποιου να χειριστεί το τραύμα μπορεί να προωθήσει την ενίσχυση της ταυτότητας του υποκειμένου. Αυτό το φαινόμενο, που συνδέεται με την ενίσχυση των χαρακτηριστικών ανθεκτικότητας, έχει περιγραφεί ποικιλοτρόπως στη βιβλιογραφία και έχει χαρακτηριστεί με διαφορετικά ονόματα: ο Bandura το ονόμασε «Αυτοαποτελεσματικότητα» (Bandura, 1997), ενώ ο Erikson η «Δύναμη του Εγώ» (Erikson, 1982).

Τα τελευταία χρόνια, ένας αυξανόμενος αριθμός μελετών επικεντρώθηκε στο PTG, αξιολογώντας την πιθανότητα τα γεγονότα της ζωής να προάγουν την απώλεια μιας παλαιότερης ταυτότητας καθώς και την απόκτηση μιας πιο λειτουργικής ταυτότητας, προικισμένης με μεγαλύτερες δεξιότητες προσαρμογής και ευελιξίας και τελικά επικερδής. Τα λεγόμενα «τραυματικά» συμβάντα φέρουν λοιπόν μέσα τους αρκετές διαφορετικές εξελικτικές δυνατότητες.

Περαιτέρω στοιχεία προέκυψαν από μελέτες σχετικά με τις συνέπειες διαφόρων τραυματικών γεγονότων: φυσικές καταστροφές (όπως σεισμοί και τυφώνες), σεξουαλικές κακοποιήσεις, τρομοκρατικές επιθέσεις, ψυχώσεις και, τα τελευταία χρόνια, πανδημία Covid-19 (Lau et al., 2021; Ng et al., 2021· Luo et al., 2022). Έχει δημιουργηθεί ένας ειδικός κατάλογος για τη μέτρηση της παρουσίας και της έντασης του PTG (Tedeschi & Calhoun, 1996).

Ο τομέας της «ανάπτυξης» μπορεί να περιλαμβάνει διάφορους τομείς:

  • την ικανότητα να δημιουργείς πιο ανθεκτικές σχέσεις χάρη στο να γίνεις πιο ανεκτικός, πιο ευαίσθητος και πιο συμπονετικός.
  • η «Δύναμη του Εγώ» και επομένως η ικανότητα να χειρίζεσαι δυσκολίες.
  • ένα διαφορετικό πλαίσιο αξίας και η ανακάλυψη νέων δυνατοτήτων.
  • και, τέλος, θετικές συναισθηματικές αλλαγές με αυξημένα συναισθήματα ελπίδας και εκτίμησης της ζωής.

Αυτές οι μελέτες τόνισαν επίσης τον βασικό ρόλο του περιβάλλοντος στο οποίο συμβαίνουν οι τραυματικές εμπειρίες. Το συγκεκριμένο είδος πολιτισμικού πλαισίου και πεποιθήσεων, η πρόσβαση στην κοινωνική υποστήριξη και η παρουσία προσωπικών (και τελικά κοινωνικών) πόρων που προσανατολίζονται στην προώθηση ενεργών στρατηγικών αντιμετώπισης είναι παράγοντες υψίστης σημασίας στη διαμόρφωση ψυχο(παθο)λογικών τροχιών των υποκειμένων μετά από τραυματικές εμπειρίες.

Πρέπει να σημειωθεί ότι οι δύο πιθανότητες, το PTG και το PTSD, δεν είναι εναλλακτικές, αλλά μπορεί συχνά να είναι συνακόλουθες, λόγω της φύσης των γεγονότων της ζωής: επικίνδυνες προκλήσεις που θα μπορούσαν να εξορύσσουν την ταυτότητα και την προσαρμογή του εαυτού μας, αλλά χρειάζονται επίσης για να εμπλουτίσουν την εμπειρία του εαυτού μας και του περιβάλλοντος. Το βάρος των θετικών και των αρνητικών συνεπειών θα εξισορροπηθεί διαφορετικά ανάλογα με την αλληλεπίδραση μεταξύ του θέματος και του γεγονότος, καθορίζοντας το τελικό αποτέλεσμα.

Βιβλιογραφία:

  • Bandura, A. (1997). Self Efficacy. The exercise of control. WH Freeman and Co. [Google Scholar]
  • Barskova, T., & Oesterreich, R. (2009). Post-traumatic growth in people living with a serious medical condition and its relations to physical and mental health: a systematic review. Disability and Rehabilitation, 31(21), 1709-1733. 10.1080/09638280902738441 [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
  • Brooks, S., Amlôt, R., Rubin, G. J., & Greenberg, N. (2020). Psychological resilience and post-traumatic growth in disaster-exposed organisations: overview of the literature. BMJ military health, 166(1), 52-56. 10.1136/jramc-2017-000876 [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
  • Chu, T., & Yang, M. (2022). Disease is essentially a biodiversity: A hypothesis. Medical Hypotheses, 162, 110838. 10.1016/j.mehy.2022.110838 [CrossRef] [Google Scholar]
  • Dell’Osso, L., Lorenzi, P., & Carpita, B. (2019). Autistic Traits and Illness Trajectories. Clinical Practice and Epidemiology in Mental Health, 15, 94-98. 10.2174/1745017901915010094 [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
  • Dell’Osso, L., Stratta, P., Conversano, C., Massimetti, E., Akiskal, K. K., Akiskal, H. S., Rossi, A., & Carmassi, C. (2014). Lifetime mania is related to post-traumatic stress symptoms in high school students exposed to the 2009 L’Aquila earthquake. Comprehensive psychiatry, 55(2), 357–362. 10.1016/j.comppsych.2013.08.017 [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
  • Erikson, E.H. (1982). The Life Cycle Completed: A Review. Norton.