O θεσμός του γάμου μπροστά στις κοινωνικές αλλαγές

Σήμερα, ο γάμος ως σχέση ανάμεσα σε δύο άτομα έχει επενδυθεί με μεγαλύτερη αίσθηση προσωπικής ευθύνης, παρόλο που ως θεσμός δεν οργανώνει πλέον την κοινωνική μας ζωή όπως παλιά.

Ο κόσμος βιώνει μιαν ανατρεπτική αλλαγή στο πεδίο του γάμου και της οικογενειακής ζωής, εξίσου μεγάλη και ακαταμάχητη όσο η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. Δύο τάσεις την έχουν καθορίσει: Η διαρκώς μειούμενη ικανότητα των κοινωνιών να υπαγορεύουν προσωπικές επιλογές και η διαρκώς αυξανόμενη δυνατότητα των γυναικών να είναι οικονομικά ανεξάρτητες. Παραδόξως, πολλά από τα πράγματα που έχουν κάνει τον γάμο λιγότερο υποχρεωτικό και περισσότερο εύθραυστο είναι αδιάσπαστα δεμένα με αυτό που εκτιμούμε περισσότερο στον σύγχρονο γάμο: Την έμφαση στην αγάπη, τον αμοιβαίο σεβασμό και την προσωπική επιλογή.

Σχεδόν παντού στον κόσμο, οι εναλλακτικές δυνατότητες σε σχέση με τον παραδοσιακό γάμο πολλαπλασιάζονται, καθώς οι μορφές οικογένειας και διαπροσωπικών σχέσεων που άλλοτε έμεναν αναγκαστικά κρυφές τώρα κερδίζουν νομικά δικαιώματα.

Ενώ τα ποσοστά διαζυγίων, ύστερα από χρόνια ανόδου, μειώνονται ή παραμένουν σταθερά στη Δυτική Ευρώπη, σε άλλες περιοχές του κόσμου αυξάνονται. Οι αλλαγές του γάμου και της οικογενειακής ζωής δεν αφορούν μόνο τη Δύση, αλλά όλον τον κόσμο.

Κοινωνικές αλλαγές και γάμος

Το διαζύγιο και η εκτός γάμου τεκνοποίηση παραμένουν σε χαμηλό επίπεδο, η παρακμή του «ισόβιου» γάμου απλώς παίρνει άλλες μορφές. Η αποδυνάμωση του δεσμού ανάμεσα στον γάμο και την τεκνοποίηση είναι επίσης μια διεθνής τάση.

Είναι πολλοί οι παράγοντες που συμβάλλουν στην έκλειψη του παραδοσιακού μονοπωλίου του γάμου στην οργάνωση της ζωής των ανθρώπων. Μερικοί από αυτούς είναι ανησυχητικοί. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας έχει αποσταθεροποιήσει την προσωπική ζωή. Η αυξανόμενη αβεβαιότητα για την απασχόληση, η πτώση των εισοδημάτων των λιγότερο ειδικευμένων και οι χρόνιες εντάσεις της οικονομικής δυσπραγίας, όλα αυτά διαβρώνουν τα κίνητρα για γάμο.

Εξίσου σημαντικό ρόλο, όμως, στις αλλαγές που σημειώνονται στον γάμο και στην οικογενειακή ζωή έχουν παίξει δύο καλοδεχούμενες εξελίξεις: Η αυξανόμενη προσδοκία για αμοιβαία αγάπη στον γάμο και η μειούμενη δυνατότητα των ανδρών να επιβάλλουν τη θέληση τους στις γυναίκες.

Επί χιλιετίες, ο γάμος ήταν ένας σταθερός κοινωνικός θεσμός ακριβώς επειδή δεν είχε μεγάλη σχέση με τον έρωτα και τη συναισθηματική οικειότητα. Ήταν, αντιθέτως, μια πρακτική υπόθεση. Οι οικογένειες των ανώτερων και μεσαίων τάξεων κανόνιζαν τους γάμους με οικονομικά και πολιτικά κριτήρια. Στις κατώτερες τάξεις, ο γάμος ήταν ένας τρόπος για να «αυγατίσει» η εργατική δύναμη της οικογένειας.

Μόνο πριν από περίπου διακόσια χρόνια άρχισαν οι Ευρωπαίοι και οι Βορειοαμερικανικοί να πιστεύουν ότι πρέπει να επιτρέπεται στους νέους και τις νέες να επιλέγουν το ταίρι τους, με βασικό κριτήριο την αγάπη. Ωστόσο, από τη στιγμή που ο γάμος βασίστηκε στην αγάπη, οι άνθρωποι άρχισαν να αναρωτιούνται μήπως δεν είναι προτιμότερο να παραμείνει κανείς μόνος παρά να παντρευτεί ή να μείνει παντρεμένος με κάποιον που δεν αγαπά.