Αριστερόχειρες, εξελικτικές και νευρολογικές διαστάσεις

Η προτίμηση για τη χρήση του ενός χεριού (δεξιοχειρία ή αριστεροχειρία) αποτελεί ένα ενδιαφέρον ζήτημα με βαθιές εξελικτικές, νευρολογικές και πολιτισμικές προεκτάσεις. Η δεξιοχειρία επικρατεί στον παγκόσμιο πληθυσμό, αλλά η αριστεροχειρία συνεχίζει να προκαλεί ερωτήματα σχετικά με τη σχέση της με τη νευρολογική εξειδίκευση και την κοινωνική της αντιμετώπιση.

Η προτίμηση χεριού έχει απασχολήσει τους ερευνητές εδώ και αιώνες. Κατά τον 19ο αιώνα, ο Cuvier υποστήριζε τη θεωρία του προσχηματισμού, σύμφωνα με την οποία η προτίμηση καθορίζεται από γενετικούς παράγοντες, ενώ ο Lamarck υποστήριζε την επιγενετική θεωρία, τονίζοντας τη σημασία του περιβάλλοντος​. Σήμερα, η διαμάχη αυτή συνεχίζεται υπό το πρίσμα της γενετικής και της επίδρασης του περιβάλλοντος.

Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες

Σύγχρονες μελέτες έχουν αποδείξει ότι η προτίμηση χεριού δεν καθορίζεται από ένα μόνο γονίδιο, αλλά από συνδυασμό πολυάριθμων γονιδίων και περιβαλλοντικών παραγόντων​. Έρευνες σε οικογένειες διδύμων κατέδειξαν ότι το 23,65% της ποικιλότητας στην προτίμηση χεριού εξηγείται από γενετικούς παράγοντες, ενώ το υπόλοιπο αποδίδεται στο περιβάλλον​. Ειδικότερα, κοινωνικές πιέσεις, όπως η αναγκαστική χρήση του δεξιού χεριού, έχουν επηρεάσει την αριστεροχειρία σε διάφορες κοινωνίες, δημιουργώντας παραδείγματα καταπίεσης.

Η λειτουργική εξειδίκευση των εγκεφαλικών ημισφαιρίων

Η ημισφαιρική εξειδίκευση, δηλαδή η κατανομή λειτουργιών μεταξύ του αριστερού και του δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου, έχει συνδεθεί στενά με την προτίμηση χεριού​. Η γλώσσα συνήθως αντιπροσωπεύεται στο αριστερό ημισφαίριο, ενώ οι οπτικοχωρικές λειτουργίες στο δεξί. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχέση μεταξύ της προτίμησης χεριού και της πλαγίωσης της γλώσσας, καθώς έρευνες δείχνουν ότι ένα σημαντικό ποσοστό αριστερόχειρων έχει αριστερή ημισφαιρική επικράτηση για τη γλώσσα​.

Κοινωνικές προεκτάσεις της αριστεροχειρίας

Η κοινωνική αντιμετώπιση της αριστεροχειρίας υπήρξε σε πολλές περιπτώσεις αρνητική, με χαρακτηριστικά παραδείγματα την αναγκαστική χρήση του δεξιού χεριού σε σχολεία και την παλαιότερη σύνδεση της αριστεροχειρίας με καταστροφή και παθολογία​. Σήμερα, οι διαφορές νοημοσύνης μεταξύ δεξιόχειρων και αριστερόχειρων θεωρούνται αμελητέες, με αποτέλεσμα η κοινωνική καταπίεση να έχει μειωθεί αισθητά​.

Το ζήτημα της αριστεροχειρίας εξακολουθεί να προσελκύει την προσοχή ερευνητών, με προοπτικές για βαθύτερη κατανόηση στο μέλλον.

Βιβλιογραφία

• Annett M. (1985). Left, right, hand and brain: the right shift theory. London, Erlbaum.
• Dellatolas G., Luciani S., Castresana A., et al. (1993). Pathological left-handedness. Left-handedness correlatives in adult epileptics. Brain, 116(Pt 6), 1565-74.
• Bishop D. V. M. (2013). Cerebral asymmetry and language development: cause, correlate, or consequence? Science, 340(6138), 1230531.
• Ntolka E., Papadatou-Pastou M. (2018). Right-handers have negligibly higher IQ scores than left-handers: Systematic review and meta-analyses. Neurosci Biobehav Rev, 84, 376-93.
• Gunturkun O., Ocklenburg S. (2017). Ontogenesis of Lateralization. Neuron, 94(2), 249-63.