Η ανάπτυξη της γλώσσας στα παιδιά

Η γλωσσική ανάπτυξη στα παιδιά είναι μια από τις πιο σημαντικές και περίπλοκες πτυχές της ανθρώπινης ανάπτυξης. Η ικανότητα να κατανοούν και να παράγουν λόγο αποτελεί ένα θεμέλιο της ανθρώπινης επικοινωνίας και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Οι επιστήμονες μελετούν αυτό το φαινόμενο εδώ και δεκαετίες, και ενώ η διαδικασία μπορεί να φαίνεται φυσική και αυτονόητη, ενσωματώνει ένα πλούσιο πλέγμα βιολογικών, γνωστικών και κοινωνικών παραγόντων.

Στάδια

Η γλωσσική ανάπτυξη ξεκινά από τις πρώτες εβδομάδες της ζωής του βρέφους και εξελίσσεται με συγκεκριμένα στάδια, τα οποία είναι κοινά για όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από το γλωσσικό περιβάλλον τους. Παρακάτω παρουσιάζονται τα κύρια στάδια της γλωσσικής ανάπτυξης, καθώς και οι δεξιότητες που αναπτύσσουν τα παιδιά σε κάθε στάδιο:

– Πρώιμες φωνητικές εκφράσεις (8-12 εβδομάδες)

Στα πρώτα στάδια της ζωής τους, τα βρέφη επικοινωνούν κυρίως με άναρθρες κραυγές και κλάματα. Αυτές οι φωνητικές εκφράσεις δεν έχουν νόημα και χρησιμεύουν κυρίως για να εκφράσουν βασικές ανάγκες, όπως η πείνα ή η ενόχληση. Σε αυτό το στάδιο, το βρέφος δεν προσπαθεί να αναπαραγάγει τους ήχους που ακούει από το περιβάλλον του, αλλά οι κραυγές είναι σημαντικές για την ανάπτυξη της πρώτης επαφής με το περιβάλλον του.

– Μωρουδίστικη φλυαρία (Έως 5 μηνών)

Μετά τους πρώτους μήνες, τα βρέφη αρχίζουν να παράγουν τυχαία ψελλίσματα, όπως “μπα”, “μα”, “τα”, χωρίς αυτά να έχουν συγκεκριμένο νόημα. Αυτά τα ψελλίσματα παρατηρούνται σε όλα τα παιδιά και είναι ανεξάρτητα από τη μητρική τους γλώσσα. Σε αυτό το στάδιο, τα βρέφη πειραματίζονται με την κλίμακα και το ύψος της φωνής τους, ανακαλύπτοντας τις φωνητικές τους ικανότητες.

– Στοχευμένη φλυαρία (Έως 8 μηνών)

Το βρέφος αρχίζει να παράγει πιο στοχευμένα και ελεγχόμενα ψελλίσματα. Αυτοί οι ήχοι αρχίζουν να μοιάζουν με συζήτηση, καθώς το βρέφος προσπαθεί να μιμηθεί τις λέξεις που ακούει από τους γονείς του. Σε αυτή τη φάση, τα βρέφη αναπτύσσουν έναν αγαπημένο ήχο, τον οποίο χρησιμοποιούν σε παρόμοιες καταστάσεις, όπως το “μα-μα” όταν ζητούν τη μητέρα τους.

– Πρώτα σημάδια ομιλίας (Έως 12 μηνών)

Στην ηλικία των 12 μηνών, τα βρέφη αρχίζουν να χρησιμοποιούν τους ήχους που έχουν μάθει για να εκφράσουν προθέσεις και να επικοινωνήσουν πιο συνειδητά. Εδώ παρατηρούνται οι πρώτες προσπάθειες σχηματισμού λέξεων. Τα μωρά χρησιμοποιούν τον τόνο και την ένταση της φωνής τους για να προσδώσουν νόημα στις εκφράσεις τους, όπως το να δείχνουν κάτι και να φωνάζουν με ενθουσιασμό ή ένταση.

– Πρώτες λέξεις (Έως 15 μηνών)

Το παιδί προφέρει την πρώτη του λέξη, η οποία έχει συνήθως σχέση με ένα αντικείμενο ή άτομο από το περιβάλλον του, όπως “μαμά” ή “μπάλα”. Αυτή η λέξη μπορεί να κατανοηθεί μόνο από άτομα που είναι κοντά στο παιδί και γνωρίζουν το πλαίσιο της ομιλίας του. Η πρώτη λέξη αποτελεί το σημείο καμπής για την ανάπτυξη του λεξιλογίου και της κατανόησης του περιβάλλοντος.

– Εμπλουτισμός λεξιλογίου (Έως 17 μηνών)

Σε αυτό το στάδιο, το παιδί αρχίζει να επεκτείνει το λεξιλόγιό του. Τα δίχρονα παιδιά χρησιμοποιούν συνήθως περισσότερες από 200 λέξεις και κατανοούν πολλές περισσότερες. Εδώ τα παιδιά είναι ικανά να ονομάζουν αντικείμενα, ζώα και άτομα από το περιβάλλον τους, ενώ αναπτύσσουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν βασικές έννοιες και κατηγορίες.

– Σχηματισμός προτάσεων (Έως 22 μηνών)

Το παιδί αρχίζει να σχηματίζει απλές προτάσεις, συνδυάζοντας δύο λέξεις, όπως “μπαμπά έλα” ή “θέλω νερό”. Αυτό είναι το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη πιο πολύπλοκων προτάσεων και δομών. Από αυτό το σημείο και έπειτα, η ικανότητα του παιδιού να σχηματίζει προτάσεις και να κατανοεί πιο σύνθετα νοήματα αυξάνεται ραγδαία.

– Λεξιλογική έκρηξη (2-5 ετών)

Κατά την ηλικία των δύο ετών, τα παιδιά αρχίζουν να χρησιμοποιούν εκατοντάδες λέξεις και να σχηματίζουν σύνθετες προτάσεις. Γύρω στα τρία χρόνια, αρχίζουν να χρησιμοποιούν επίθετα και να ρωτούν συνεχώς για τα πράγματα γύρω τους. Μέχρι την ηλικία των τεσσάρων, το παιδί έχει πλούσιο λεξιλόγιο και μπορεί να περιγράψει πρόσφατες εμπειρίες του. Στην ηλικία των πέντε ετών, μιλά καθαρά και γίνεται κατανοητό από όλους.

Βιβλιογραφία

• Skinner, B. F. (1957). Verbal Behavior. New York: Appleton-Century-Crofts.
• Vygotsky, L. (1962). Thought and Language. Cambridge, MA: MIT Press.
• Bruner, J. (1983). Child’s Talk: Learning to Use Language. Oxford: Oxford University Press.