Μνήμη: Δομή, διαδικασία και διαταραχές

Η μνήμη αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές γνωστικές λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου. Εμπλέκεται σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής, από τις πιο απλές ενέργειες μέχρι τις πιο σύνθετες διαδικασίες μάθησης και προσαρμογής. Στο παρόν άρθρο, θα εξετάσουμε τις βασικές δομές και τις διαδικασίες της μνήμης, πώς αυτές επηρεάζουν τη συμπεριφορά, καθώς και τις αποτυχίες και διαταραχές της μνήμης που αποκαλύπτουν τη φύση και τη λειτουργία της.

Οι βασικές δομές της Μνήμης

Η μνήμη αποτελείται από τρεις βασικές διαδικασίες: κωδικοποίηση, αποθήκευση και ανάσυρση. Η κωδικοποίηση είναι η διαδικασία μετατροπής των αισθητηριακών πληροφοριών σε ανθεκτικές αναμνήσεις. Ακολουθεί η αποθήκευση, η οποία επιτρέπει τη διατήρηση των πληροφοριών σε μακροχρόνιες μνημονικές δομές, ενώ η ανάσυρση είναι η διαδικασία πρόσβασης σε αυτές τις πληροφορίες για να επηρεάσουν την τρέχουσα συμπεριφορά​.

Κωδικοποίηση

Η κωδικοποίηση περιλαμβάνει τρία είδη: σημασιολογική κωδικοποίηση, κωδικοποίηση με νοερή εικόνα και οργανωτική κωδικοποίηση. Η σημασιολογική κωδικοποίηση βασίζεται στην έννοια των πληροφοριών, ενώ η κωδικοποίηση με νοερή εικόνα χρησιμοποιεί εικόνες για την αποθήκευση των δεδομένων. Η οργανωτική κωδικοποίηση αφορά τη διάρθρωση και κατηγοριοποίηση των πληροφοριών ώστε να ανακαλούνται πιο εύκολα​.

Αποθήκευση

Η αποθήκευση χωρίζεται σε τρία είδη μνήμης, ανάλογα με τη διάρκεια διατήρησης των πληροφοριών: αισθητηριακή, βραχύχρονη και μακρόχρονη μνήμη. Η αισθητηριακή μνήμη συγκρατεί τις αισθητηριακές πληροφορίες για λίγα δευτερόλεπτα, ενώ η βραχύχρονη μνήμη διατηρεί τις μη αισθητηριακές πληροφορίες για λίγα δευτερόλεπτα έως και ένα λεπτό. Η μακρόχρονη μνήμη, από την άλλη πλευρά, μπορεί να διατηρήσει πληροφορίες για ώρες, ημέρες ή και χρόνια.

Ανάσυρση

Η ανάσυρση είναι η διαδικασία ανάκτησης των αποθηκευμένων πληροφοριών. Οι δείκτες ανάσυρσης, όπως οι εξωτερικές νύξεις ή οι εσωτερικές καταστάσεις, μπορούν να βοηθήσουν στην ανάκληση των πληροφοριών. Ωστόσο, η ανάσυρση δεν είναι πάντα ακριβής και μπορεί να επηρεαστεί από εξωτερικούς παράγοντες ή υποβολές​.

Διαφορετικά είδη μνήμης

Η μνήμη χωρίζεται σε δύο κύριες κατηγορίες: ρητή και άρρητη μνήμη. Η ρητή μνήμη περιλαμβάνει τη σημασιολογική μνήμη (γενικές γνώσεις για τον κόσμο) και την επεισοδική μνήμη (προσωπικές εμπειρίες). Από την άλλη, η άρρητη μνήμη περιλαμβάνει δεξιότητες και συνήθειες, όπως η διαδικαστική μνήμη και η ευόδωση προτεραιότητας (priming).

Σημασιολογική και επεισοδιακή μνήμη

Η σημασιολογική μνήμη αφορά γνώσεις και γεγονότα, ενώ η επεισοδιακή μνήμη αναφέρεται σε προσωπικές εμπειρίες. Αυτές οι δύο μορφές ρητής μνήμης συνεργάζονται για να δημιουργήσουν την αφηγηματική μας ιστορία και να υποστηρίξουν την ικανότητά μας να φανταζόμαστε το μέλλον. Ο ιππόκαμπος παίζει κρίσιμο ρόλο στη δημιουργία νέων επεισοδιακών αναμνήσεων, αλλά δεν είναι απαραίτητος για τη δημιουργία σημασιολογικών αναμνήσεων​.

Διαδικαστική μνήμη και ευόδωση προτεραιότητας

Η διαδικαστική μνήμη σχετίζεται με την εκμάθηση κινητικών και γνωστικών δεξιοτήτων, ενώ η ευόδωση προτεραιότητας αναφέρεται στην ευκολότερη ανάκληση πληροφοριών ως αποτέλεσμα προηγούμενης έκθεσης σε αυτές. Αυτές οι μορφές μνήμης δεν απαιτούν συνειδητή προσπάθεια και μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς την εμπλοκή του ιππόκαμπου.

Αποτυχίες της μνήμης

Παρά τη σημασία της μνήμης, υπάρχουν πολλές αποτυχίες που αποκαλύπτουν τα όριά της. Ο Daniel Schacter προσδιόρισε επτά αμαρτήματα της μνήμης: παροδικότητα, αφηρημάδα, ανάσχεση, λανθασμένη απόδοση, υποβολιμότητα, μεροληψία και επιμονή​.

Παροδικότητα και αφηρημάδα

Η παροδικότητα αναφέρεται στη λήθη που προκύπτει με την πάροδο του χρόνου, ενώ η αφηρημάδα οφείλεται στην έλλειψη προσοχής κατά την κωδικοποίηση των πληροφοριών. Και οι δύο αυτές αποτυχίες αποτελούν μέρος της φυσιολογικής διαδικασίας λήθης, αλλά μπορούν να περιορίσουν την ικανότητά μας να αποθηκεύουμε και να ανακαλούμε πληροφορίες​.

Λανθασμένη απόδοση και υποβολιμότητα

Η λανθασμένη απόδοση είναι η ανάκληση μιας ανάμνησης από λανθασμένη πηγή, ενώ η υποβολιμότητα περιλαμβάνει την ενσωμάτωση ψευδών πληροφοριών στις αναμνήσεις. Η υποβολιμότητα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη όταν εξωτερικές πηγές, όπως μαρτυρίες ή θεραπευτικές παρεμβάσεις, επηρεάζουν τη δημιουργία αναμνήσεων​.

Επιμονή

Η επιμονή είναι η παρεισφρητική ανάκληση δυσάρεστων γεγονότων, όπως τραυματικές αναμνήσεις, που επιμένουν παρά την επιθυμία μας να τα ξεχάσουμε. Η επιμονή συνδέεται στενά με τη συναισθηματική διέγερση, καθώς γεγονότα με έντονο συναισθηματικό φορτίο τείνουν να αποθηκεύονται πιο έντονα.

Βιβλιογραφία

• Baddeley, A., & Hitch, G. (1974). Working Memory. In G. A. Bower (Ed.), The Psychology of Learning and Motivation (Vol. 8, pp. 47-89). Academic Press.
• Hebb, D. O. (1949). The Organization of Behavior: A Neuropsychological Theory. Wiley.
• Schacter, D. L. (2001). The Seven Sins of Memory: How the Mind Forgets and Remembers. Houghton Mifflin.