Πως αναπτύσσεται η μνήμη στα παιδιά;

Η γνωστική ανάπτυξη των παιδιών είναι μια πολυδιάστατη διαδικασία, που περιλαμβάνει τη διαμόρφωση σκέψεων, τη λήψη αποφάσεων, την επεξεργασία πληροφοριών και την ανάπτυξη της μνήμης. Ενώ ο Piaget ανέπτυξε μια θεωρία που επικεντρώνεται στα στάδια γνωστικής ανάπτυξης, τα σύγχρονα μοντέλα δίνουν έμφαση στην επεξεργασία πληροφοριών και στο πώς τα παιδιά αναπτύσσουν τις ικανότητες μνήμης τους. Το μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών αναλύει τα διάφορα συστατικά της μνήμης και τους μηχανισμούς που χρησιμοποιούνται για την κωδικοποίηση, την αποθήκευση και την ανάκληση των πληροφοριών.

Μοντέλο Επεξεργασίας Πληροφοριών

Ένα από τα πρώτα και πιο σημαντικά μοντέλα επεξεργασίας πληροφοριών παρουσιάστηκε από τους Atkinson και Shiffrin το 1968. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, η επεξεργασία της πληροφορίας περιλαμβάνει τρία βασικά μέρη της μνήμης:

• Αισθητηριακή καταγραφή: Όπου οι πληροφορίες από τις αισθήσεις καταγράφονται προσωρινά.
• Βραχύχρονη μνήμη: Στη βραχύχρονη μνήμη, οι πληροφορίες αποθηκεύονται για μικρό χρονικό διάστημα, πριν υποβληθούν σε πιο μακροπρόθεσμη επεξεργασία.
• Μακρόχρονη μνήμη: Εδώ αποθηκεύονται οι πληροφορίες για μεγάλα χρονικά διαστήματα και ανακαλούνται όποτε είναι απαραίτητο.

Αυτό το μοντέλο περιγράφει επίσης τους μηχανισμούς που ρυθμίζουν τη ροή των πληροφοριών από το ένα σύστημα στο άλλο, καθώς και τις στρατηγικές που χρησιμοποιούμε για να διατηρήσουμε και να ανακτήσουμε τις πληροφορίες, όπως η κωδικοποίηση και η ανάκληση.

Στρατηγικές κωδικοποίησης στη μνήμη

Η ανάπτυξη της μνήμης στα παιδιά εξαρτάται από την ικανότητά τους να εφαρμόζουν στρατηγικές κωδικοποίησης. Αυτές οι στρατηγικές γίνονται όλο και πιο αποτελεσματικές καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν.

1. Επανάληψη (Rehearsal): Πρόκειται για την επανάληψη της πληροφορίας, κάτι που τα παιδιά αρχίζουν να χρησιμοποιούν πιο συστηματικά καθώς μεγαλώνουν. Παιδιά ηλικίας 5 ετών εφαρμόζουν λιγότερο την επανάληψη σε σύγκριση με παιδιά ηλικίας 10 ετών, τα οποία την αξιοποιούν αποτελεσματικότερα.
2. Οργάνωση (Organization): Η οργάνωση των πληροφοριών σε ομάδες, με βάση νόημα ή ομοιότητες, είναι μια στρατηγική που τα παιδιά αρχίζουν να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά μετά την ηλικία των 10 ετών. Αυτή η στρατηγική βοηθά στη βελτίωση της μνήμης, καθώς οι συνδεδεμένες πληροφορίες κωδικοποιούνται πιο αποτελεσματικά.
3. Επεξεργασία (Elaboration): Αυτή η στρατηγική περιλαμβάνει τη δημιουργία συνδέσεων μεταξύ διαφορετικών πληροφοριών, ώστε η ανάκληση της μιας να βοηθά στην ανάκληση της άλλης. Αν και τα παιδιά κάτω των 7 ετών δεν χρησιμοποιούν την επεξεργασία αυθόρμητα, με εκπαίδευση μπορούν να την εφαρμόσουν και να ενισχύσουν τη μνήμη τους σε επίπεδο ανάλογο με τα μεγαλύτερα παιδιά.

Στρατηγικές ανάκλησης πληροφοριών

Η ανάκληση των πληροφοριών είναι εξίσου σημαντική με την κωδικοποίησή τους. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, μαθαίνουν να χρησιμοποιούν στρατηγικές που διευκολύνουν την ανάκληση πληροφοριών από τη μακρόχρονη μνήμη.

1. Ανάκληση μέσω συμβόλων: Οι ενήλικες συνήθως ανακαλούν πληροφορίες χρησιμοποιώντας μνημονικά μέσα, όπως την προσπάθεια να θυμηθούν το πρώτο γράμμα ενός ονόματος. Αυτή η στρατηγική αναπτύσσεται σταδιακά στα παιδιά.
2. Πρόσβαση μέσω κατηγοριών: Η κατηγοριοποίηση των πληροφοριών βάσει θεματικών ή κοινών χαρακτηριστικών είναι ένας τρόπος που χρησιμοποιείται για την αποτελεσματική ανάκληση, αλλά και αυτή η στρατηγική γίνεται πιο συστηματική με την ηλικία.

Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη της μνήμης

Η μνήμη δεν αναπτύσσεται αυτόματα μόνο με την αύξηση της ηλικίας. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν την ικανότητα των παιδιών να κωδικοποιούν, να αποθηκεύουν και να ανακαλούν πληροφορίες.

Προσοχή: Η ικανότητα των παιδιών να εντοπίζουν τα πιο σημαντικά στοιχεία μιας εργασίας και να εστιάζουν σε αυτά αναπτύσσεται σταδιακά. Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά ηλικίας 3 έως 9 ετών αναπτύσσουν διαφορετικές στρατηγικές προσοχής, κάτι που επιδρά άμεσα στην ικανότητά τους να αποθηκεύουν και να ανακαλούν πληροφορίες.

Μεταγνώση: Η μεταγνώση αναφέρεται στην επίγνωση που έχει το άτομο για τις γνωστικές του ικανότητες. Τα παιδιά που έχουν μεγαλύτερη συνειδητοποίηση της μνήμης τους και των στρατηγικών που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για την ανάκληση πληροφοριών είναι πιο αποτελεσματικά στην εφαρμογή αυτών των στρατηγικών.

Γνώση και εμπειρία: Όσο περισσότερα γνωρίζουν τα παιδιά για έναν συγκεκριμένο τομέα, τόσο πιο αποτελεσματικά μπορούν να κωδικοποιούν και να ανακαλούν πληροφορίες σε αυτόν τον τομέα. Η γνώση λειτουργεί ως πλαίσιο για την επεξεργασία νέων πληροφοριών.

Βιβλιογραφία

• Atkinson, R. C., & Shiffrin, R. M. (1968). Human memory: A proposed system and its control processes. In K. W. Spence & J. T. Spence (Eds.), The psychology of learning and motivation (Vol. 2, pp. 89–195). New York: Academic Press.
• Schneider, W., & Ornstein, P. A. (2015). The development of children’s memory. Child Development Perspectives, 9, 190–195.
• Smith, P. K., Cowie, H., & Blades, M. (2022). Understanding Children’s Development (6th ed.).