Η αλήθεια και η ευθύνη ως συστατικά στοιχεία κάθε σχέσης

Υπάρχουν στιγμές στη ζωή όπου βιώνουμε αποσύνδεση — από τους άλλους, αλλά και από τον ίδιο μας τον εαυτό. Αυτό το αίσθημα μπορεί να γεννήσει την ανάγκη να αποσυρθούμε, να υψώσουμε άμυνες, να προστατευτούμε πίσω από ρόλους και μάσκες. Στην προσπάθεια να αποφύγουμε τον πόνο ή την έκθεση, μπορεί να αποσιωπήσουμε την αλήθεια ή να αποποιηθούμε την ευθύνη. Κι όμως, μέσα από αυτή την άμυνα, η απόσταση από τον εαυτό μας και από την αυθεντική σχέση μεγαλώνει.

Σε κάθε δύσκολη κατάσταση, όσο κι αν μοιάζει παράδοξο, η αλήθεια και η ευθύνη παραμένουν οι πιο ασφαλείς δρόμοι — όχι γιατί είναι εύκολοι ή ανώδυνοι, αλλά γιατί είναι οι μόνοι που μας οδηγούν με συνέπεια στην προσωπική ωρίμανση, την αυθεντική σύνδεση και την ουσιαστική αποδοχή του εαυτού και του άλλου.

Η αλήθεια παραμένει λυτρωτική. Μπορεί να μας κάνει ευάλωτους, όμως μας κρατά σε επαφή με την πραγματικότητα και τη συνείδησή μας και αποτελεί σημείο αναφοράς· ένα σταθερό έδαφος πάνω στο οποίο μπορούμε να σταθούμε και να πούμε: «Αυτό έγινε, έτσι είμαι τώρα. Από εδώ ξεκινάω.»

Η ευθύνη ως προϋπόθεση για την ταυτότητά μας

Παράλληλα, η ευθύνη είναι η συνειδητή επιλογή να μην κρυφτούμε πίσω από τις περιστάσεις και να αναγνωρίσουμε τον ρόλο μας σε ό,τι ζούμε. Το να αναλαμβάνουμε την ευθύνη, ακόμα και για τις πληγές μας, δεν σημαίνει ενοχή ή αυτοτιμωρία· σημαίνει ότι παίρνουμε πίσω τη δύναμή μας. Σημαίνει ότι γινόμαστε δημιουργοί της πορείας μας, όχι απλοί θεατές.

Μέσα σε αυτή τη διαδικασία, αναδύεται και κάτι ακόμη βαθύτερο: η ταυτότητά μας. Συχνά αντιλαμβανόμαστε την ταυτότητα ως κάτι σταθερό, προκαθορισμένο ή και «δοσμένο» από την οικογένεια, την κοινωνία, τις εμπειρίες μας.

Όμως η αλήθεια είναι πως η ταυτότητα δεν είναι στατικός ρόλος. Είναι επιλογή, είναι σχέση, είναι διάλογος. Είναι η απόφαση να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αγγιχτεί, να επηρεαστεί από τον σημαντικό άλλο. Η αυθεντική ταυτότητα δεν είναι ένας σκληρός πυρήνας που πρέπει να προστατεύσουμε πάση θυσία· είναι κάτι ζωντανό, εύπλαστο, που αποκτά νόημα μέσα από τη συνάντηση.

Για να είμαστε πραγματικά ο εαυτός μας, χρειάζεται να αφήσουμε τον άλλον να μας δει, να μας καθρεφτίσει, να μας συγκινήσει. Και για να γίνει αυτό, χρειάζεται να πούμε την αλήθεια μας και να σταθούμε στο ύψος της, χωρίς να την επιβάλλουμε, αλλά και χωρίς να την αρνηθούμε. Εκεί γεννιέται η πραγματική οικειότητα — όχι στη συμφωνία, αλλά στην αποδοχή της αλήθειας, στην ανατροπή που προκύπτει όταν δυο άνθρωποι μπορούν να “χωρέσουν” την πραγματικότητα και να την αξιολογήσουν ως ενήλικες.

Η αποφυγή ως δάνειο με ασύμφορους όρους

Όμως όταν επιλέγουμε την αντίθετη διαδρομή — την άρνηση της αλήθειας, την αποποίηση της ευθύνης, το μόνιμο κλείσιμο στον εαυτό μας — τότε ανοίγει ο δρόμος για μια ζωή βαθιά εγκλωβισμένη στον ναρκισσισμό, την αέναη μιζέρια και την ντροπή. Μοιάζει με ένα δάνειο με ασύμφορο επιτόκιο.

Όταν κάποιος αρνείται να επηρεαστεί, να αλλάξει, να παραδεχτεί ή να επανορθώσει, κλείνεται σε έναν εσωτερικό κύκλο επιβεβαίωσης και κατηγορίας: δεν με αγαπούν, δεν αξίζω την αγάπη, οι άλλοι φταίνε, ο κόσμος είναι εχθρικός, τίποτα δεν αλλάζει. Έτσι γεννιέται η μιζέρια — όχι ως συνέπεια των συνθηκών, αλλά ως αποτέλεσμα της άρνησης της σχέσης, της μετακίνησης, της ειλικρινούς επαφής με την πραγματικότητα. Και όσο πιο πολύ προσπαθεί να «προστατεύσει» κανείς τον εαυτό του μέσα από αυτή την άρνηση, τόσο περισσότερο χάνεται — στην απομόνωση, στη στασιμότητα, στην έλλειψη νοήματος.

Η παρουσία ως θεραπεία

Σε αυτές τις περιπτώσεις, το χειρότερο που μπορεί να συμβεί δεν είναι το λάθος, η σύγκρουση, ο πόνος. Το χειρότερο είναι να μείνουμε στη σιωπή, να επιλέξουμε να μην μιλήσουμε και να αφήσουμε το τραύμα να επαναληφθεί — είτε από ντροπή είτε από λύπη. Και έτσι, χωρίς λέξεις, χωρίς ευθύνη, χωρίς παρουσία, να χαθεί κάτι πολύτιμο: η ευκαιρία να θεραπεύσουμε, να κατανοήσουμε, να μετακινηθούμε.

Στις πιο δύσκολες στιγμές, λοιπόν, είναι κρίσιμο να υπάρξει μια γέφυρα ανάμεσα σε αυτό που είμαστε και σε αυτό που μπορούμε να γίνουμε. Να επιλέξουμε τελικά μια ταυτότητα που δεν φοβάται να εξελιχθεί, ούτε φοβάται ότι χάνεται όταν ανοιγόμαστε στον άλλον.

Βιβλιογραφία

• Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. Basic Books.
• Rogers, C. R. (1961). On Becoming a Person: A Therapist’s View of Psychotherapy. Houghton Mifflin.
• Winnicott, D. W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment. International Universities Press.
• Frankl, V. E. (1959). Man’s Search for Meaning. Beacon Press.
• Yalom, I. D. (1980). Existential Psychotherapy. Basic Books.
• Riso, D. R., & Hudson, R. (1999). The Wisdom of the Enneagram. Bantam Books.